[INDICE GENERALE]
INDICE: PROEMIO, PRIMA VISIONE
CAPITULUM I
PROHEMIUM
(1, 1-8)
I – TITULUS
(1, 1-3)
■ Explicatur quadruplex causa huius libri.
de causa formali et effectiva et materiali (1, 1).
de causa media ac proxima.
■ Fide dignitas persone Iohannis (1, 2).
■ Solet hic queri an hanc revelationem viderit Iohannes visione corporali, vel imaginaria, vel intellectuali.
■Queritur etiam an locutiones seu voces, quas in libro isto refert se audivisse, apprehenderit alio genere apprehensionis quam illa que dicit se vidisse.
■ Subdit de causa finali, que est beatitudo per doctrine huius libri intelligentiam et observantiam obtinenda (1, 3).
II – SALUTATIO
(1, 4-8)
■ Insinuat trinam habitudinem esse dantis (1, 4).
<1> Pro primo dicit: Ab eo qui est.
<2> Pro secundo dicit: Et a septem spiritibus.
<3> Pro tertio dicit: Et a Ihesu Christo.
Septem notabiles primatus Christi secundum quod homo (1, 5-7).
<3.1> Primatus attestationis salutaris veritatis Dei, cum dicit: Qui est testis fidelis (1, 5).
<3.2> Primatus resurrectionis, cum dicit: Primogenitus ex mortuis.
<3.3> Primatus supreme et universalis dominationis, cum ait: Et princeps regum terre.
<3.4> Primatus dilectionis, cum dicit: Qui dilexit nos.
<3.5> Primatus nostre iustificationis et redemptionis, quam iustificationem tangit dicendo: Et lavit nos a peccatis nostris; redemptionem vero cum subdit: in sanguine suo.
<3.6> Primatus nostre glorificationis seu sublimationis ad suum regnum et sacerdotium […] unde et subdit: Et fecit nos regnum et sacerdotes (1, 6). <cfr. 5, 10>
<3.7> Primatus iudiciarie retributionis omnium bonorum et malorum […] dicens: Ecce venit cum nubibus (1, 7).
■ Primatus Christi secundum deitatem: Ego sum alpha et o (1, 8).
INCIPIT NARRATIO VISIONUM
(1, 9 – 22, 5)
■ Premittit septem generales et laudabiles circumstantias visionum sequentium (1, 9-12).
<1> Prima est proprietas et dignitas persone videntis, unde ait: Ego Iohannes frater vester (1, 9).
<2> Secunda circumstantia est idoneitas loci, unde subdit: Fui in insula que appellatur Patmos.
<3> Tertia circumstantia est sublimitas cause propter quam fuit ibi, scilicet propter verbum Dei et testimonium Ihesu.
<4> Quarta est spiritualitas status mentalis in quo tunc fuit, unde subdit: Fui in spiritu (1, 10).
<5> Quinta est dignitas temporis seu diei, unde subdit: in dominica die.
<6> Sexta circumstantia est sollempnis iussio sibi facta ut visiones has sollempniter scribat et septem ecclesiis Asie mittat […] Unde subdit: et audivi post me vocem (1, 10-11).
<7> Septima circumstantia est Iohannis attenta conversio ad videndum, unde subdit: Et conversus sum ut viderem vocem que loquebatur mecum (1, 12).
PRIMA VISIO
(Ap 1, 12 – 3, 22)
Prima autem visio continet quattuor:
<I> Primum est visio septem candelabrorum septem ecclesias designantium (1, 12).
<II> Secundum est apparitio Christi sub forma summi rectoris septem ecclesiarum et suorum episcoporum […] apparet Christus sub duodecim proprietatibus et duodecim perfectiones summo pastori condecentes designantibus (1, 13-18).
<II.1> Prima est presentialis et assidua ecclesiarum visitatio et inhabitatio, propter quod apparuit in medio septem candelabrorum (1, 13).
<II.2> Secunda est nature humane conformitas seu condescensiva ad subditos humilitas et humanitas, propter quod dicit: similem Filio hominis. <cfr. 2, 18; 14, 14>
<II.3> Tertia est sacerdotalis et pontificalis ordinis et integre castitatis et honestatis sanctitudo, unde subdit: vestitum podere.
<II.4> Quarta est reverenda et preclara sapientie et consilii maturitas per senilem et gloriosam canitiem capitis et crinium designata, unde subdit: caput autem eius et capilli erant candidi tamquam lana alba et tamquam nix (1, 14).
<II.5> Quinta est contemplationis speculative et practice zelativus et perspicax fervor et splendor, omnes actus et intentiones et nutus ecclesiarum circumspiciens, unde subdit: et oculi eius velut flamma ignis. <cfr. 2, 18; 19, 12>
<II.6> Sexta est sue active seu suorum operum perfectio, unde subdit: et pedes eius similes auricalco, sicut in camino ardenti (1, 15). <cfr. 2, 18>
<II.7> Septima est sue doctrine celebris resonantia et irrigatio fecunda, unde subdit: et vox illius tamquam vox aquarum multarum. <cfr. 14, 2; 19, 6>
<II.8> Octava est potestativa presidentia et continentia non solum ecclesiarum sed etiam suorum rectorum, unde subdit: et habebat in dextera sua septem stellas (1, 16). <cfr. 2, 1>
<II.9> Nona est iudiciarie correctionis et retributionis recta et severa iustitia, unde subdit: et de ore eius gladius ex utraque parte acutus exibat. <cfr. 19, 15>
<II.10> Decima est sue claritatis et virtutis incomprehensibilis gloria, unde subdit: et facies eius sicut sol lucet in virtute sua.
<II.11> Undecima est ex predictis sublimitatibus impressa in subditos summa humiliatio et tremefactio et adoratio, unde subdit: et cum vidissem eum, scilicet tantum ac talem, cecidi ad pedes eius tamquam mortuus 1, 17).
<II.12> Duodecima est humiliatorum et tremefactorum familiaris confortatio et sublevatio, et ad ipsos plenius confortandos perfectionum persone apparentis confortativa explicatio […]: et posuit dexteram suam super me […] dicens: noli timere.
Deinde explicat sibi illas suas perfectiones ex quarum fide et notitia amplius poterat confortari.
Subdit ergo tres binarios suarum perfectionum.
<II.12.1> Primus est: Ego sum primus et novissimus (1, 17).
<II.12.2> Secundus est: et sum vivus et fui mortuus […] et ecce sum vivens in secula seculorum (1, 18).
<II.12.3> Tertius binarius est: et habeo claves mortis et inferni.
<III> Tertium est visio Christi mandantis Iohanni visiones has ab ipso scribi et exponentis quedam premisse visionis, ibi: Scribe ergo (1, 19-20).
CAPITULUM II
<Ia visio>
<IV> Quartum est specialis instructio uniuscuiusque ecclesie istarum septem (2, 1 – 3, 22).
■ Quattuor pro omnibus ecclesiis prenotanda.
■Ut ergo via allegoriis et etiam litterali sensui et ratio iam predictorum pateat, sciendum quod ea que tanguntur in informationibus harum ecclesiarum coaptantur septem virtualibus exercitiis mentis ordinate ad perfectionem ascendentis, que et proprie correspondent septem statibus ecclesiasticis, propter quod sensus moralis et allegoricus concordant et clare refulgent in sensu litterali.
<1> – Ephesus
<2> – Smirna
<3> – Pergamus
<4> – Tyatira
<5> – Sardis
<6> – Philadelphia
<7> – Laodicia
■ Septem victorie
<1> Prima victoria (2, 7).
<2> Secunda victoria (2, 11).
<3> Tertia victoria (2, 17).
<4> Quarta victoria (2, 26-28).
<5> Quinta victoria (3, 5).
<6> Sexta victoria (3, 12).
<7> Septima victoria (3, 21).
Ia ecclesia
(2, 1-7)
■ Premittuntur duo. Primum est iussio facta Iohanni ut scribat hec angelo vel episcopo ecclesie Ephesi. […] Secundum est Christi alloquentis hanc ecclesiam et eius episcopum introductio (2, 1).
Et angelo Ephesi et cetera. Huius ecclesie suique episcopi informatio continet septem.
<I> Primo scilicet ipsius commendationem, scilicet: Scio opera tua (2, 2).
<II> Secundo eius increpationem, ibi: Sed habeo adversum te (2, 4).
<III> Tertio eius ad emendandum admonitionem, ibi: Memor esto (2, 5).
■ In quibus satis expresse videtur sentire quod caritas potest minui absque hoc quod tota perdatur, et hoc ipsum sapit hic textus satis. […].
■Item Ricardus, super Danielem, in expositione sompnii Nabucodonosor, ostendit quod sicut statua Nabucodonosor gradatim descendebat ab auro in argentum, deinde in es ac deinde in ferrum et ultimo in testam luteam, sic aliquando gradatim descenditur a supremo virtutum ad ima.
<IV> Quarto condicionalem comminationem, ibi: Sin autem, venio tibi (2, 5). […] Et movebo candelabrum tuum de loco suo, nisi penitentiam egeris […] Nota quod hanc comminationem subinfert triplici ratione. […] Si vero queratur plenior ratio sui casus vel translationis predicte, potest colligi ex tribus. […] Consimiles fere rationes invenies de ultimo casu novissimi cursus quinti temporis ecclesiastici et translationis primatus Babilonis in novam Iherusalem, et iterum casus et translationis ultime et reprobe partis septimi status in celestem Iherusalem.
<V> Quinto aliam ipsius commendationem, ibi: Sed hoc habes bonum (2, 6).
<VI> Sexto eius ad profundius attendendum dicta sibi et dicenda excitationem, ibi: Qui habet aurem (2, 7).
■ Quadruplici enim ex causa hec informatio primo proponitur ut a Christo dicta et ultimo ut dicta a Sancto Spiritu.
<VII> Septimo premii promissionem victori factam, ibi: Vincenti dabo (2, 7).
IIa ecclesia
(2, 8-11)
■ Premittitur primo iussio de scribendo hec episcopo huius ecclesie. Et secundo Christi loquentis introductio (2, 8).
Et angelo Smirne et cetera. In hac informatione continentur septem.
<I> Primo scilicet huius episcopi seu ecclesie commendatio, ibi: Scio tribulationem tuam (2, 9).
<II> Secundo eius ad futuras passiones impavide expectandas et tolerandas confortatio, ibi: Nichil horum timeas (2, 10).
<III> Tertio futurarum passionum eius predictio, ibi: Ecce missurus est.
■ Et habebitis tribulationem diebus decem.
<IV> Quarto eius ad constantem et invincibilem concertationem et perseverantiam exhortatio, ibi: Esto fidelis (2, 10).
<V> Quinto ipsius per promissionem singularis glorie confirmatio, ibi: et dabo tibi.
<VI> Sexto omnium ad profundam et perfectam attentionem excitatio, ibi: Qui habet aurem (2, 11).
<VII> Septimo omnibus victoribus premii promissio, ibi: Qui vicerit.
IIIa ecclesia
(2, 12-17)
■ Premittuntur duo, scilicet preceptum de scribendo hec sibi et introductio Christi loquentis (2, 12).
Et angelo Pergami. Informatio huius tertie ecclesie continet septem partes.
<I> Prima est eius commendatio, ibi: Scio ubi habitas (2, 13).
<II> Secunda est cuiusdam sui martiris in exemplum imitandum commemoratio, ibi: Et in diebus illis.
<III> Tertia est eius pro impietate quorundam suorum increpatio, ibi: Sed habeo adversum te (2, 14-15).
<IV> Quarta est eius ad penitentiam exhortatio, ibi: Similiter penitentiam age (2, 16).
<V> Quinta est contra ipsam et illos comminatio, ibi: Si quo minus.
<VI> Sexta est omnium ad perfectam attentionem dictorum et dicendorum exhortatio, ibi: Qui habet aurem (2, 17).
<VII> Septima est victoribus premii promissio, ibi: Vincenti dabo.
IVa ecclesia
(2, 18-29)
■ Premittitur preceptum de scribendo hec huic episcopo et eius ecclesie et introductio Christi loquentis (2, 18).
Et angelo Tyatire. In huius quarte ecclesie et sui episcopi informatione continentur septem.
<I> Primo scilicet eius commendatio, ibi: Novi opera tua (2, 19).
<II> Secundo eius increpatio pro quorundam impiorum culpabili tolerantia, peccatique illorum exaggeratio ibi: Sed habeo adversus te (2, 20).
<III> Tertio comminatio contra illos impios facta, ibi: Ecce ego mitto eam in lectum (2, 22).
<IV> Quarto electorum illuminatio ex condempnatione illorum subsecuta, ibi: Et scient omnes ecclesie (2, 23).
<V> Quinto consolatoria eruditio sanctorum illius ecclesie, quod non tenentur ad alia quam ad perseverandum in bonis habitis, ibi: Vobis autem dico ceteris (2, 24-25).
<VI> Sexto omni victori premii condigni promissio, ibi: Qui vicerit (2, 26-28).
<VII> Septimo omnium ad perfectam attentionem dictorum excitatio, ibi: Qui habet aurem (2, 29).
CAPITULUM III
<Ia visio>
Va ecclesia
(3, 1-6)
■ Premittitur Christus loquens, cum dicitur: Hec dicit qui habet septem spiritus Dei et septem stellas (3, 1).
Et angelo ecclesie Sardis scribe. In huius informatione continentur sex, scilicet:
<I> Primo asperitas increpationis, ibi: Scio opera tua.
<II> Secundo admonitio emendationis, ibi: Esto vigilans (3, 2).
<III>Tertio terror comminationis, ibi: Si ergo (3, 3). Deinde comminatur eidem iudicium sibi occulte et inopinate superventurum si non se correxerit, unde subdit: Si ergo non vigilaveris, veniam ad te tamquam fur, qui scilicet venit latenter et ex improviso ut bona auferat et possessorem occidat. Unde subdit: et horam nescies qua veniam ad te. <cfr. 16, 15>
<IV> Quarto commendatio quorundam illius ecclesie, ibi: Sed habes pauca nomina (3, 4).
<V> Quinto promissio premii omni vincenti, ibi: Qui vicerit (3, 5).
<VI> Sexto excitatio omnium ad perfectam attentionem dictorum, ibi: Qui habet aurem (3, 6).
VIa ecclesia
(3, 7-13)
■ Hiis autem, sicut et in ceteris, premittitur preceptum scribendi hec huic ecclesie et introductio Christi sibi hec dicentis, cum subditur: Hec dicit sanctus (3, 7).
■ Quia etiam multa et singularia sibi promittit […] promittit sibi apertionem hostii a nemine sibi possibilis claudi, immo asserit iam hoc sibi dedisse, ideo proponit se ei correspondenter subdendo: qui habet clave<m> David, qui aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit […].
■ Significatur etiam per hoc proprium donum et singularis proprietas tertii status mundi sub sexto statu ecclesie inchoandi et Spiritui Sancto per quandam anthonomasiam appropriati. […] per que non solum simplici intelligentia, sed etiam gustativa et palpativa experientia videbitur omnis veritas sapientie Verbi Dei incarnati et potentie Dei Patris.
■ Nota etiam quod quia tunc amplius vacabitur excessibus et gustibus contemplationis quam fortibus active operibus, ideo non dabitur ei tantum robur virtutis ad fortia opera sicut datum est primis statibus et specialiter quarto, quod fiet non solum propter causam predictam, sed etiam ut unusquisque status habeat unde alteri humilietur et debeat humiliari, propter quod habent se sicut excedentia et excessa.
■ Quia et tunc temporis est filius perditionis venturus in omni virtute miraculorum et cum signis et prodigiis mendacibus […] idcirco sanctis sexti status dabitur modica virtus ad signa seu miracula facienda […] Propter igitur utramque causarum predictarum dicitur hic mistice de sexto statu quod modicam habet virtutem et quod loco huius apertum est sibi hostium contemplationis et predicationis.
■[…] sicut primo tempore conversus est mundus ad Christum per stupendas et innumeras virtutes miraculorum, sic decet quod in finali tempore convertatur iterum orbis per preclara et superadmiranda et superhabunda lumina sapientie Dei et scripturarum suarum […]. Cooperabiturque ad hoc tota precedens illuminatio priorum statuum, et universalis fama Christi et sue fidei et sue ecclesie per totum orbem diffusa a tempore prime conversionis mundi continue usque ad tempora ista.
■ Rursus quia in contemplativis plus refulget dilectio Christi ad eos, in activis vero plus refulget dilectio eorum ad Christum, unde Iohannes, in quo prerogativa contemplationis est designata, potius dicitur predilectus a Christo quam prediligens Christum; Petrus vero, in quo fervor active est presignatus, potius dicitur prediligens Christum quam predilectus […] idcirco angelus huius sexte ecclesie potius laudatur a Christo dilectus, cum dicitur infra: quia ego dilexi te (3, 9).
■ Hinc etiam est quod Christus plus commendat promissiones suorum donorum factas angelo sexto quam merita ipsius sexti. Consurgitque ex hoc quoddam mirabile et valde notabile, videlicet quod status sextus quanto maior erit precedentibus in susceptione gratiarum et familiarium signorum amoris Christi ad eum, tanto habebit unde plus Christo et statibus precedentibus humilietur, quia potius prefertur eis in pati seu recipere quam in agere vel dare, et potius in felicitate hab<ente> speciem premii quam in laborioso opere habent<e> rationem meriti.
Et angelo Philadelphie ecclesie (3, 7). In huius informatione continentur septem.
<I> Primo scilicet eius commendatio, ibi: Scio opera tua (3, 8).
<II> Secundo hostii scripture et predicationis promittitur ei singularis apertio, ibi: Ecce dedi.
<III> Tertio promittitur ei Iudeorum perfecta conversio et ad ipsum subiectio, ibi: Ecce dabo tibi (3, 9).
<IV> Quarto promittitur ei singularis protectio a generali temptatione ventura, ibi: Quoniam servasti (3, 10).
<V> Quinto datur ei de perseverantia specialis monitio, ibi: Ecce venio cito (3, 11).
<VI> Sexto omni vincenti promittitur sublimis remuneratio, ibi: Qui vicerit (3, 12).
<VII> Septimo subditur omnium ad perfectam attentionem excitatio, ibi: Qui habet aurem (3, 13).
VIIa ecclesia
(3, 14-22)
■ Premittit preceptum de istis scribendis ac deinde proponitur Christus loquens, ibi: Hec dicit amen (3, 14).
Et angelo Laodicie (3, 14).
<I> In huius informatione Christus primo arguit et exaggerat ipsius teporem, adiungendo gravem comminationem (3, 15-16).
Increpans ergo eum, subdit: Scio opera tua, id est scientia iudiciali et improbativa, quia neque calidus es, scilicet per caritatem, neque frigidus, per infidelitatem vel per omnimodam vite secularitatem, quasi dicat: solam fidem et quandam exterioris religionis speciem absque igne caritatis habes.
■ […] in libro Collationum Cassiani, collatione IIIIa, dicit abbas Daniel […].
■ Sed videtur quod minus malum sit esse tepidum quam esse frigidum, quia frigidum plus distat a calido et plus contrariatur ei et difficilius calefit quam tepidum; tepidum etiam plus participat de calido quam frigidum.
<II> Secundo exprobrat eius presumptionem, ibi: Quia dicis (3, 17).
<III> Tertio monet ipsum ad emendationem, ibi: Suadeo tibi (3, 18).
<IV> Quarto proponit penitenti suam grandem miserationem et reconciliationem seu confederationem, ibi: Ecce ego sto ad hostium (3, 20).
<V> Quinto vincenti promittit excessivam remunerationem, ibi: Qui vicerit (3, 21).
<VI> Sexto excitat omnes ad dictorum attentionem, ibi: Qui habet aurem (3, 22).
PRIMUM CAPITULUM
|
|
80 |
1 Apocalipsis Ihesu Christi. 2 Liber iste dividitur in exordium seu prohemium et narrationem et conclusionem. 3 Narratio autem incipit ibi: Ego Iohannes frater vester. 4 Conclusio vero circa finem libri, ibi: Et dixit michi: Hec verba fidelissima sunt et vera. 5 In prohemio autem et conclusione commendat et magnificat prophetiam huius libri, ut sit susceptibilior et fide dignior et ut attentius et amabilius ac timoratius suscipiatur. |
|
1. Ap 1, 1 3. Ap 1, 9 4. Ap 22, 6 |
81 |
<PROHEMIUM>1 Prohemium autem continet duo, scilicet titulum et salutationem, que incipit ibi: Iohannes septem ecclesiis. |
|
1. Ap 1, 4 |
82 |
<I – TITULUS><explicatur quadruplex causa huius libri:
|
|
(a) operio] aperio B T (b) et] vel B T (c) hoc] om. B T1. Ap 1, 1 7. Ap 1, 1 9. 1 Jo, 2, 18[1] Cfr. Olivi, Postilla in Isaiam, p. 199: « […] quomodo scilicet stante certitudine infallibili rei contingentis in mente prophetae poterat contrarium evenire. Ad quod dicendum quod eventus contrarius numquam poterat simul stare cum certitudine prophetae, sicut nec Antichristum non venire aut iudicium finale non fore non possunt simul stare cum certitudine seu veritate fidei meae, et tamen quantum ad potentiam causarum potest contrarium evenire. Haec autem difficultas in quaestione de Dei praescientia plenius est tacta. Ibi enim habet tangi [quod] certitudo prophetiae non venit ex aliqua consequentia vel habitudine necessaria inter causam et effectum contingentem, nec ex praesentiali visione ipsorum contingentium, nec ex actuali exsistentia eorum, sed solum ex hoc quod homo immobiliter adhaeret Deo et eius revelationi. Infallibilitas vero seu infalsicabilitas eius ex hoc venit quod licet possit aliter evenire, numquam tamen aliter eveniet, et hoc a Deo est praesentialiter et infallibiliter visum ». |
83 |
<de causa media ac proxima>1 Subdit etiam causam mediam ac deinde proximam, dicens: et significavit, scilicet Christus, id est revelavit vel per signa figuralia demonstravit, scilicet predicta, mittens, id est denuntians ea, per angelum suum servo suo Iohanni.
|
|
(a) ministeriali] misteriali B1. Ap 1, 1[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, i (PL 196, col. 694 B-C).
|
84 |
1 Nota etiam quod revelatio fuit data Christo homini in eius conceptione, secundum vero deitatem fuit ei data in [f. 22va] eterna generatione, secundum vero evidentiam seu innotescentiam fuit ei data in resurrectione, iuxta quod et Matthei ultimo, iam resuscitatus, dicit: Data est michi omnis potestas in celo et in terra.
|
|
(a) aliis] alios corr. P1. Mt 28, 18 2. 5. Ap 1, 1 6. Mt 7, 6 |
85 |
<fide dignitas persone Iohannis>1 Subditur etiam fide dignitas persone Iohannis, ut sibi facilius et firmius credatur. 2 Unde ait: Qui testimonium perhibuit verbo Dei, id est deitati et eterne generationi Filii Dei, et testimonium Ihesu Christi, scilicet quoad eius humanitatem, testificando scilicet quecumque vidit, scilicet de Christo. 3 Et hoc sive visu corporali sive spirituali. 4 Oculis enim carnis vidit opera corporalia et miracula Christi, oculis vero [f. 22vb] contemplationis mentalis vidit, id est intellexit, deitatem eius, quasi dicat: illi et per illum sunt hec revelata, qui tamquam Christi apostolus per evidentiam facti ecclesiis, quibus scribit, expertam et notam fideliter predicavit veritatem utriusque nature Christi, divine scilicet et humane, ac gestorum vite et doctrine Christi.
|
|
2. 4. 5. Ap 1, 2 5. Jo 20, 30; 21, 25 6. Jo 15, 15; 16, 12 |
86 |
<Solet hic queri an hanc revelationem viderit Iohannes
|
|
(a) grandinum] grandium P (b) sciendum] est add. B T (c) hec] hic B T (d) respectu] om. P (e) adaptavit] aptavit B T (f) adiuncte] superaddite B T (g) fuerunt] fuerint B (h) intellectuali] intellectualis P2. Ap 1, 10[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, i (PL 196, coll. 686 B – 688 A): « Quatuor sunt visionum modi, ex quibus duo sunt intra, et duo foris. Duo sunt corporales, duo sunt spirituales. Visio namque prima corporalis est, quando oculos ad exteriora et visibilia aperimus […] Alia quoque visio corporalis est, quando species, vel actio sensui visus foris ostenditur, et intus magna mysticae significationis virtus continetur, qualis fuit visio quae Moysi in rubo quidem extrinsecus visibiliter apparuit, sed typica significatione plena fuit. […] Longe igitur sublimior et excellentior est iste visionis modus secundus quam primus; quia primus a mysterio penitus vacat, secundus coelestis sacramenti virtute redundat. […] Tertius visionis modus non fit oculis carnis, sed oculis cordis: quando videlicet animus per Spiritum sanctum illuminatus formalibus rerum visibilium similitudinibus, et imaginibus praesentatis quasi quibusdam figuris et signis ad invisibilium ducitur cognitionem. Quartus visionis modus est, cum spiritus humanus per internam aspirationem subtiliter ac suaviter tactus nullis mediantibus rerum visibilium figuris sive qualitatibus spiritualiter erigitur ad coelestium contemplationem. De istis duobus modis visionum qui non corporaliter, sed spiritualiter fiunt, sic intulit B. Dionysius Areopagita in libro Hierarchiae […] Symbolum est collectio formarum visibilium ad invisibilium demonstrationem. Anagoge, ascensio sive elevatio mentis ad superna consideranda. Nota autem hic duplicem modum revelationis divinae, quae theologorum et prophetarum mentibus infusa est per visiones et demonstrationes, quas Graeci vocant theophanias, id est divinas apparitiones, quae aliquando per signa sensibilibus similia invisibilia demonstrata sunt. Aliquando per solam anagogen, id est mentis ascensum in superna pure contemplata. Ex his vero duobus generibus visionum duo quoque descriptionum genera in sacro eloquio sunt formata. Unum quo formis, et figuris, et similitudinibus rerum occultarum veritas obumbratur. Aliud quo nude et pure sicut est absque integumento exprimitur. Cum itaque formis, et signis, et similitudinibus manifestatur quod occultum est, vel quod manifestum est describitur, symbolica demonstratio est; cum vero pura et nuda revelatione ostenditur, vel plana et aperta ratione docetur, anagogica. Cum vero secundum ea quae dicta sunt quatuor sint visionum modi, duo foris et duo intus duo corporales et duo spirituales, quaerendum est quonam modo sanctus Joannes hanc Apocalypsim, id est revelationem, viderit? Sed constat quod duobus primis videndis modis quae foris corporaliter fiunt eam minime viderit, cum ipse eam in spiritu se vidisse testatur, dicens: “Ego Joannes frater vester […] fui in spiritu in die Dominica”. Qui enim in spiritu vidit, non oculis carnis vidit, sed oculis cordis. Sed nec quarto modo illum hanc vidisse probatur, cum ipse quartus visionis modus nullis mediantibus corporalium substantiarum formis fieri credatur, scilicet, ne ipse valeret hoc modo visa malis abscondere, nec nos possemus absque cognitis verbis et usitatis visibilium figuris quae nullis characterizantibus figuris vidisset tam convenienter intelligere. Liquet igitur quod eam tertio videndi modo contemplatus sit, eo praesertim quod liber iste formalibus rerum temporalium plenus sit similitudinibus, videlicet coeli, solis, lunae, nubium, imbrium, grandinum, fulgurum, tonitruorum, ventorum, avium, piscium, bestiarum, animalium, serpentium, reptilium, arborum, montium, collium, aeris, maris, terrae et aliarum rerum, quae modo sensui non occurrunt. Necessarium erat enim nostrae infirmitati quae summa nonnisi per ima, spiritualia nonnisi per corporalia valet capere, non ignota per ignotiora, sed ignota per cognita noscere. Unde B. Dionysius in libro praedicto, ait: “Neque possibile est animum nostrum ad non materialem illam ascendere coelestium hierarchiarum et imitationem et contemplationem, nisi ea quae secundum ipsum est materiali manuductione utatur” ».
|
87 |
<Queritur etiam an locutiones seu voces, quas in libro isto refert se audivisse,
|
|
(a) significatum] significandum B (b) addisci] addici P (c) communem significationem nesciret] communes significationes nescirentur B T[1] Cfr. Olivi, Postilla in Isaiam, pp. 193, 199-200: « Iuxta hoc potest quaeri quo genere visionis ea viderit, an scilicet solum intellectuali an imaginaria vel corporali vel omnibus modis. […] Ad secundam quaestionem dicendum quod prophetae visionem intellectualem habebant, quia sicut dicit beatus Petrus (1 Pt. 1, 10), optime noverant quod secreta Christi nobis et pro nostro tempore praedicabant. Et ex littera eorum aperte patet quod, secundum hoc quod eorum dicta significabant aliquid implendum in tempore suo, perfecte illa intelligebant.
|
88 |
<subdit de causa finali, que est beatitudo>1 Ostensa igitur causa formali et effectiva et materiali, subdit de causa finali, que est beatitudo per doctrine huius libri intelligentiam et observantiam obtinenda [1]. 2 Unde subdit: Beatus qui legit et cetera. 3 Quantum ad ea que proprio visu vel per propriam investi-[f. 24ra]-gationem addiscimus, dicit: qui legit; quantum vero ad ea que per auditum et alterius eruditionem addiscimus, dicit: qui audit. 4 Primum etiam magis spectat ad litteratos vel (a) ad doctores, qui aliis legunt et exponunt; secundum vero ad laicos vel auditores.
|
|
(a) vel] et B T (b) affectu] effectu B T (c) spe] specie P (d) hec] ea B T2. 3. 5. 7. Ap 1, 3[1] Cfr. Bonaventura, Lignum vitae (Fructus XII: Iesus, finis optatus), in Decem Opuscola ad Theologiam Mysticam Spectantia, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 19655,pp. 178-179: « Finem namque desideriorum omnium constat esse beatitudinem, que est “status omnium bonorum congregatione perfectus (cfr. Boethius, De consolat., III, prosa 2)”. Ad quem quidem statum nullus pervenit, nisi per ultimam resolutionem in eum qui est fons et origo bonorum, tam naturalium quam gratuitorum, tam corporalium quam spiritualium, tam temporalium quam aeternorum. Et hic est, qui de se ipso diicit: Ego sum alpha et omega, principium et finis (Ap 1, 8); quia, sicut per Verbum aeternaliter dictum omnia producuntur, sic per Verbum carni unitum reparantur, promoventur et finiuntur; ac per hoc vere et proprie dictus est Iesus, quia non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo quis possit obtinere salutem (cfr. Ac 4, 12) ». |
89 |
<II – SALUTATIO>1 Iohannes septem ecclesiis [1]. 2 Premisso titulo subditur salutatio, in qua ostendit quis est qui librum hunc scribit et mittit, scilicet Iohannes. 3 Licet enim supra ostendisset sibi hoc esse revelatum, non tamen dixerat quod ab ipso scriberetur et mitteretur; posset enim per alium scribi et mitti.
|
|
(a) scilicet] om. B T1. 2. 4. 8. 14. 15. 17. 18. Ap 1, 4 10. Ps 92, 4[1] Cfr. Olivi Lecturae super Pauli Epistolas, prologus generalis, pp. 9-10, dove Olivi istituisce un parallelo fra le istruzioni inviate da Giovanni alle sette chiese d’Asia e le sette lettere indirizzate da san Paolo alle chiese di Grecia: « Septem scripsit ecclesiis Grecorum, sicut etiam Ioannes scribit septem ecclesiis que sunt in Asya, ut ostenderet in illo populo mistice refulgere proprietatem spiritus qui est in suis gratiis septiformis. Scribit enim Corinthiis, Galatis, Ephesiis, Philippensibus, Colossensibus, Laodicensibus, Thessalonicensibus, licet illa que ad Laodicenses communiter non habeatur in usu. Quod factum est propter misterium quaterdenarii seu duorum septenariorum, sicut et Mattheus tres patres dimittit in genealogia Christi propter misterium trini quaterdenarii. Relicta etiam est propter aliud misterium septenarii, ut scilicet in gentibus septem essent ecclesie quibus scribit, sex scilicet in Grecia, septima autem omnium metropolis est romana, et ut per hoc ostenderet senarium laboris et operum conuenire Grecis, unitatem uero primatus et fidei et perfectionem septenarii conuenire Romanis seu Latinis. Quia tamen misterium septenarii in Grecis et misterium quindenarii sua habent notabilia loca, fecit de ea mentionem Apostolus tamquam de epistola autentica et autentice in ecclesia legenda in fine epistole ad Colossenses, ubi et eis dicit: Et ea que Laodicensium est nobis legatur [Col. 4, 16]. Ne etiam misterium duodenarii deesset inter personas et ecclesias, duodecim uidentur scripte Grecis fuisse, et in greco, quamuis Thimotheus fuerit de matre iudea. Romanis uero scribit unam, ut ostenderet mistice in eo proprietatem Filii refulgere, qui est unus ab uno, aut etiam ut in eis ostenderet unitatem fidei et sedis ecclesiastice in eis debere fundari. Hebreis autem scribendo unam ostendit in eis refulgere unitatem Patris et unitatem carnalis originis ad propagandum secundum carnem unicum Filium Dei, quamuis secundum alium modum potentia Romanorum Patris teneat ymaginem, sapientia Grecorum Filii, iustitia uero cultus hebraici typum Spiritus sancti, de quibus misteriis et eorum diuersitate alibi magis tractatur ».
|
90 |
<insinuat trinam habitudinem esse dantis>1 Deinde subdit a quo optat eam dari, insinuans trinam habitudinem esse dantis.
|
91 |
<1> 1 Pro primo dicit: Ab eo qui est et cetera. 2 Hoc realiter stat pro Dei maiestate tribus personis communi, quamvis appropriate possit stare pro Patre.
|
|
(a) sic] om. T (b) et] etiam B c) erit] est B T (d) presentium] et praem. B T1. 4. 6. 8. Ap 1, 4 |
92 |
<2> 1 Pro secundo dicit: Et a septem spiritibus. 2 Hoc non potest hic stare pro spiritibus angelorum creatis, quia gratia non dicitur dari nobis a creatura vel ab angelis, sed solum [f. 25ra] quod ministerialiter cooperantur ad hoc ut nobis detur a Deo. 3 Non etiam potest stare pro donis gratie creatis, quia tunc esset sermo nugatorius et ridiculosus, scilicet quod ab ipsis donis creatis darentur nobis ipsamet dona creata (a).
|
|
(a) creata] om. B T (b) eius] om. B T (c) pro nobis postulat] postulat pro nobis B T1. 9. Ap 1, 4 9. Rm 8, 26 (Vulg. postulat pro nobis)[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, ii (PL 196, col. 696 C).
|
93 |
<septem notabiles primatus Christi secundum quod homo><3> 1 Pro tertio dicit: Et a Ihesu Christo. 2 Ne autem propter fragilitatem (a) passionis et mortis quam tunc passus fuerat et propter contemptum quo tunc ab infidelibus spernebatur ubique crederetur esse fragilis et despectus, ideo septem notabiles primatus sibi singulariter ascribit, |
(a) fragilitatem] singularitatem B T1. Ap 1, 5 |
|
94 |
<3.1> 1 scilicet primatum attestationis salutaris veritatis Dei, cum dicit: qui est testis fidelis. |
|
1. Ap 1, 5 |
95 |
<3.2> 1 Secundo primatum resurrectionis, cum dicit: primogenitus ex mortuis. 2 Quidam habent mortuorum [1], id est a mortuis, secundum quod ad Romanos I° dicitur: ex resurrectione mortuorum Ihesu Christi, id est ex resurrectione Ihesu Christi ex mortuis, id est a morte seu a statu mortis. 3 Resurrectio enim (a) gloriosa vocatur generatio, Matthei XIX°, cum dicitur: in regeneratione, cum sederit Filius hominis (b) in sede maiestatis sue, sedebitis et vos et cetera. 4 Christus autem hanc obtinuit primo primitate temporis et dignitatis et causalitatis et exemplaritatis, et ideo dicitur primogenitus mortuorum seu ex mortuis. |
|
(a) enim] om. B (b) hominis] om. B1. 4. Ap 1, 5 2. Rm 1, 4 3. Mt 19, 28[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 33ra. |
96 |
<3.3> 1 Tertio primatum supreme et universalis dominationis, cum ait: [f. 25va] et princeps regum terre. 2 Per reges terre intelligit non solum homines, sed etiam superiores angelos qui celesti hierarchie et subcelesti (a) principantur. 3 Propter tamen sensuales, qui plus estimant reges et regna terre quam celi, dicit regum (b) terre, et etiam contra credentes Christum et eius angelos principari solum in regno celi et non in toto regno terrarum seu inferiorum. |
|
(a) subcelesti] etiam add. B T (b) regum] reges B T1. 3. Ap 1, 5 |
97 |
<3.4> 1 Quarto primatum dilectionis, cum dicit: qui dilexit nos. |
|
1. Ap 1, 5 |
98 |
<3.5> 1 Quinto primatum nostre iustificationis et redemptionis, quam iustificationem tangit dicendo: et (a) lavit nos a peccatis nostris; redemptionem vero cum subdit: in sanguine suo, id est in merito sue passionis et mortis cuius modum et speciem exprimit sanguis effusus. 2 Servat autem methaforam leprosorum, qui per balneum sanguinis mundi et calidi expurgantur et sanantur. 3 Premisit autem qui dilexit nos, ad monstrandum (b) quod ipse nos redemit et lavit non ex sua necessitate vel utilitate, vel ex debito vel ex timore aut ex (c) coactione, sed ex sua sola misericordia et gratuita caritate. |
|
(a) et] om. B T (b) monstrandum] rememorandum B (c) ex] om. B T1. 3. Ap 1, 5 |
99 |
<3.6> 1 Sexto ascribit sibi primatum nostre glorificationis seu sublimationis ad suum regnum et sacerdotium, quod quidem [f. 25vb] in hac vita per gratiam inchoatur et in alia consumatur. 2 Unde et subdit: et fecit nos (a) regnum et sacerdotes [1], id est quod sic Deus regnat (b) in nobis magnifice sicut rex in suo regno, et ut sic nos sibi regn<e>mus (c) quod vitia destruamus et bona virtutum hedificemus.
|
|
(a) nos] om. B T (b) regnat] regnet B T (c) regnemus] regnamus corr. P (d) enim] etiam B T (e) per eius cultum] pro cultu suo B T (f) enim] etiam B T2. 3. 4. 8. 9. Ap 1, 6[1] Cfr. Ap 5, 10. |
100 |
<3.7> 1 Septimo ascribit ei primatum iudiciarie retributionis omnium bonorum et malorum, et ut hoc sensibilius et magnificentius ac (a) terribilius nobis ingerat, introducit eius de celis maiestativum adventum quasi iam presentem seu in procinctu (b) imminentem, dicens: Ecce venit cum nubibus. 2 Non solum autem propter causam predictam dicit venit de presenti, sed etiam quia sicut rex venturus Romam ad iudicia danda dicitur venire ex quo inchoat iter suum, et domificator dicitur hedificare domum ex quo incipit iacere fundamenta (c), sic Deus dicitur venire ad iudicium quia quicquid ab initio ecclesie facit est iter ad illud.
|
|
(a) ac] et B (b) procinctu] promptu B (c) fundamenta] fundamentum B (d) et per] om. B T (e) sui corporis] corporis sui B T (f) signatur] significatur B (g) cruce] scilicet eum videbunt add. B T (h) summa] magna add. P (i) quas] que B T (j) intra] om. B T1. 2. 4. 8. 12. 14. 16-20. Ap 1, 7 10. Mt 24, 27 (Vulg. paret) 15. Sap 5, 3[1] Cfr. Peter of John Olivi, On the Acts of the Apostles, ed. D. Flood, St Bonaventure, New York 2001 (Franciscan Institute Publications. Text Series, 25), pp. 28-29 (Ac 1, 9). Cfr. Ap 11, 12.
|
101 |
<tangit primatum Christi secundum deitatem>1 Deinde [f. 26vb] post septem primatus Christi secundum quod homo tangit primatum eius secundum deitatem, introducens eum de se ipso loquentem: Ego sum alpha et o, quod exponit subdens: principium et finis. 2 Quia ‘a’ seu ‘alpha’ est primum elementum in greco, ideo ponitur hic pro principio, et quia ‘o’ est ultimum, ideo ponitur pro fine. 3 Per hec autem ascribit <sibi> plenitudinem totalis causalitatis omnium: nam a principio omnia inchoantur et a fine et in fine omnia consumantur.
|
|
(a) figure] figura T (b) largiendum] ad praem. B T (c) utriusque nexus] utrique connexus B T (d) distinctione] districtione B1. 4. 8-12. Ap 1, 8[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 37ra-b: « Unde et littera ipsa que vocatur O duobus modis scribitur apud Grecos, ut duplicem significationem demonstretur habere. In eo enim quod simpliciter scribitur sicuti et apud nos, habet eam quam supra scripsimus significationem; in eo vero quod hoc modo – ω – scripta esse dignoscitur, habet secundum ea que tenemus in fide nostra aliquid aliud designare, videlicet quod duo sint, quorum unus Pater est, alius Filius, et una utriusque virtus que non est genitor neque genitus, sed tantum unus spiritus ex utroque procedens. Sic enim sunt duo testamenta que designantur in hoc caractere – ω – per omnia coherentia sibi, ut alterum nasci videatur ex altero et simile sit genitum gignenti se, et unus spiritualis intellectus ex utroque procedat. Inde est quod caracter ipse apertus est a parte superiori, ut una utriusque spiratio communionem ad utramque demonstretur habere ». Olivi ha certamente presente, ma non la considera, la lunga trattazione che Gioacchino dedica al mistero del nome IEVE (ibid., ff. 35va-38vb).
|
102 |
<incipit narratio visionum><premittit septem generales et laudabiles circumstantias visionum sequentium>1 Ego Iohannes. Hic post prohemium incipit narratio visionum. 2 Et primo premittit septem generales et laudabiles circumstantias visionum sequentium (a).
|
|
(a) visionum sequentium] sequentium visionum B T (b) scilicet] om. B T (c) nec] neque B (d) magister] magistrum P (e) propter] per T (f) comparticipo] participo T1. 3. 4. 6. 8. Ap 1, 9 |
103 |
<II> 1 Secunda circumstantia est idoneitas loci, unde subdit: Fui in insula que appellatur Patmos. 2 Ecce quod locus erat divinis contemplationibus et visionibus aptus, tamquam remotus et quietus et secretus ac deliciis et divitiis carnalibus vacuus. 3 Est autem Patmos insula Grecie et interpretatur separati hostes, vel separatio palpantium, et congruit huic misterio quia in excessu contemplationis sunt hostes spiritus et palpantes, id est sensuales et carnales, separati. 4 Secundum Papiam [1] autem interpretatur fretum vel vorago, quia fervor et vorago persecutionum multum confert ad sublevationem spiritus in divina. |
|
1. Ap 1, 9[1] Papias vocabulista, Venetiis per Philippum de pincis Mantuanum, 1496, ristampa anastatica Torino, Bottega d’Erasmo, 1966, p. 250a. |
104 |
<III> 1 Tertia circumstantia est sublimitas cause propter quam fuit ibi, scilicet propter verbum [f. 27va] Dei et testimonium Ihesu, id est propter predicationem divinitatis et testificationem humanitatis Christi et doctrine eius illic (a) fui a Domitiano imperatore exulatus, et sic patet quod causa fuit divinissima.
|
|
(a) illic] illuc B T1. 2. Ap 1, 9 3. Ap 1, 2 |
105 |
<IV> 1 Quarta est spiritualitas status mentalis in quo tunc fuit, unde subdit: Fui in spiritu, id est in spirituali visione seu in spirituali mentis excessu, quasi dicat: non vidi hec humanitus aut in (a) infimo vel carnali statu, sed in spiritu. |
|
(a) in] om. T1. Ap 1, 10 |
106 |
<V> 1 Quinta est dignitas temporis seu diei, unde subdit: in dominica die, quam scilicet christiani colunt quia Christus die tali resurrexit. 2 Unde et dicitur dominica, id est Domini vel Domino dedicata, quasi dicat: sanctitas diei erat huic revelationi convenientior, que in luce glorie resurrectionis Christi est facta et que est de statu ecclesie Christi resurrectionem sequente et colente et ad ipsam participandam tendente. 3 Sicut enim Christus tali die resurrexit a mortuis et de sepulcro exivit, sic designavit intelligentiam spiritalem ex tunc excitari et de sepulcro littere processuram. 4 Unde et e<a>dem (a) [f. 27vb] die <aperuit> (b) discipulis (c) sensum (d) ut intelligerent scripturas [1].
|
|
(a) eadem] eodem P T (b) aperuit] apparuit B P ? T ? (c) discipulis] suis add. B T (d) sensum] om. B (e) dicitur] dicit B T1. 2. Ap 1, 10 11. Ap 1, 1 12. Ap 1, 11[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, ff. 39va; cfr. l’esegesi di Ap 4, 1-2.
|
107 |
<VI> 1 Sexta circumstantia est sollempnis iussio (a) sibi facta ut visiones has sollempniter scribat et septem ecclesiis Asie mittat, quasi dicat: non meo motu, sed Dei speciali iussu hec scripsi et mitto. 2 Unde subdit: et audivi post me [f. 28ra] vocem. 3 Secundum Ricardum, ideo post se audivit vocem in signum quod a subditis elongatus et quieti deditus omnem pastoralem sollicitudinem post se longe reliquerat, et ideo dum nunc ad subditorum eruditionem a supernis reducitur, quasi de anterioribus ad posteriora revocatur [1].
|
|
(a) iussio] visio T (b) excitabat] exitabat P (c) subintelligitur] intelligitur B T2. 7. 8. Ap 1, 10 5. Jo 20, 14 6. Ez 3, 12 9. Ps 18, 5; Rm 10, 18 11. 13. Ap 1, 11[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, iv (PL 196, coll. 704 D-705 A).
|
108 |
<VII> 1 Septima circumstantia est Iohannis attenta conversio ad videndum, unde subdit: Et conversus sum, ut viderem vocem que loquebatur mecum, id est ut viderem cuius persone erat vox ista. 2 Vel videre sumitur pro omni apprehensione: quamvis enim quando prius audivit eam apprehendisset eam, nichilominus fortius convertitur ad eam ut eam plenius apprehendat. |
|
1. Ap 1, 12 |
109 |
1 Et conversus vidi [f. 28va]. 2 Premissis septem generalibus circumstantiis visionum sequentium, hic narrat ipsas visiones.
|
|
1. Ap 1, 12 5. Ap 8, 2 6. Ap 11, 19 7. Ap 15, 1 8. Ap 17, 1 9. Ap 16, 18 10. Ap 20, 11 |
PRIMA VISIO
|
|
110 |
1 Prima autem visio continet quattuor:
|
|
4. Ap 1, 19-20 6. Ap 2, 1 7. Ap 2, 8 8. Ap 2, 12 9. Ap 2, 18 10. Ap 3, 1 11. Ap 3, 7 (Vulg. Philadelphie ecclesie) 12. Ap 3, 14[1] Cfr. Ap 1, 12. [2] Cfr. Ap 1, 13-18. |
111 |
<I – Primum est visio septem candelabrorum septem ecclesias designantium>1 Pro primo nota quod ecclesie designantur congrue per candelabra aurea, tum quia instar candelabrorum sunt sursum in divina (a) erecte et (b) ad lumen Dei suscipiendum et aliis diffundendum coaptate, tum quia per Dei sapientiam et caritatem sunt auree, tum quia sicut aurum (c) per ignem probatur et malleis extenditur et in candelabri formam producitur et instrumentum ignis et luminis efficitur, sic ecclesie temptationibus probate et persecutionibus extenuate ardent caritate et lucent sapientia et veritate et exemplari opere. |
|
(a) divina] Deum B T (b) et] om. T (c) aurum] om. B1. Ap 1, 12 |
112 |
<II – Secundum est apparitio Christi sub forma summi rectoris
|
|
(a) condecentes] condescentes (?) P 2. Ap 1, 13[1] Cfr. Ex 25, 37; 27, 20-21; Lv 24, 2-4. |
113 |
<II.2> 1 Secunda est nature humane conformitas seu condescensiva ad subditos humilitas et humanitas, propter quod dicit: similem Filio hominis. 2 Ex hoc autem quod non dicit ‘Filium hominis’, sed similem Filio hominis, arguit Ricardus quod angelum vidit, qui in persona et similitudine Christi demonstrabat sibi omnia, qui eo amplius habuit auctoritatis quod apparuit in ipsa similitudine Salvatoris [1].
|
|
(a) dicit] dicitur B (b) hoc] huc B1. 2. 3. Ap 1, 13 6. Ap 1, 10[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, iv (PL 196, coll. 705 D-706 A).
|
114 |
<II.3> 1 Tertia est sacerdotalis et pontificalis ordinis et integre castitatis et honestatis sanctitudo, unde subdit: vestitum podere. 2 Poderis enim erat vestis sacerdotalis et linea pertingens usque ad pedes, propter quod dicta est poderis, id est pedalis: pos enim grece, id est (a) pes latine. 3 Poderis enim, secundum aliquos (b) [1], erat tunica iacinctina pertingens usque ad pedes, in cuius fimbriis erant tintinabula aurea, et de hac videtur dici illud Sapientie XVI<II>° (c): In veste poderis, quam habebat, totus erat orbis terrarum, et parentum magnalia in quattuor ordinibus lapidum erant sculpta. 4 Dicuntur etiam (d) fuisse in veste poderis quia erant in rationali et superhumerali ipsi poderi immediate superposita. 5 Per utramque autem designatur habitus celestis castitatis et sanctitatis sacerdotes et pontifices condecens (e), pro cuius ardua <plenitudine> (f) subdit: et precinctum ad mamillas zona aurea. 6 Succingi circa renes designat restrictionem inferiorum concupiscentiarum [f. 29va] et operum carnis. 7 Precingi vero ad mamillas designat restrictionem omnis impuri cogitatus et affectus cordis. 8 Intellectus enim et voluntas sunt quasi due mamille mentis, propinantes lac sapientie et amoris. 9 Item cingi zona pellicea, id est de corio animalium mortuorum, est timore mortis seu pene castitatem servare. 10 Cingi vero zona aurea est ex mero et solido caritatis ardore eam servare. |
|
(a) id est] est B (b) aliquos] quosdam B T (c) XVIII] XVI P T (d) etiam] enim B T (e) condecens] condescens P (f) plenitudine] pulcritudine (?) P1. 5. 7. Ap 1, 13 3. 4. Sap 18, 24[1] Cfr. Petri Comestoris Historia Scholastica, Liber Exodi, cap. LXIV (PL 198, coll. 1183 D-1184 A).
|
115 |
<II.4> 1 Quarta est reverenda et preclara sapientie et consilii maturitas per senilem et gloriosam canitiem capitis et crinium designata, unde subdit: caput autem eius et capilli erant candidi tamquam lana alba et tamquam nix. 2 Per caput vertex mentis et sapientie, per capillos autem multitudo et ornatus subtilissimorum et spiritualissimorum cogitatuum et affectuum seu plenitudo donorum Spiritus Sancti verticem mentis adornantium designatur.
|
|
1. 2. Ap 1, 14 |
116 |
<II.5> 1 Quinta est contemplationis speculative et practice zelativus et perspicax fervor et splendor, omnes actus et intentiones et nutus ecclesiarum circumspiciens, unde subdit: et oculi eius velut flamma ignis. |
|
1. Ap 1, 14 |
117 |
<II.6> 1 Sexta est sue active seu suorum operum perfectio, unde subdit: et pedes eius similes auricalco, sicut in camino ardenti. 2 Auricalcum est es nitidissimum valde simile auro, et cum est in camino ardenti est ignitissimum ac scintillans liquefactum (a). 3 Christi autem corporales seu exteriores et inferiores actus et processus fuerunt et sunt igne caritatis Dei et nostri ignitissimi et exemplariter scintillantes et etiam (b), dum hic viveret, in camino temptationum probati [1] et auro sue interne et superne caritatis simillimi. |
|
(a) liquefactum] et praem. B T (b) etiam] om. B T1. Ap 1, 15[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 44ra.
|
118 |
<II.7> 1 Septima est sue doctrine celebris resonantia et irrigatio fecunda, unde subdit: et vox illius [f. 30ra] tamquam vox aquarum multarum, id est sicut vox pluviarum inundantium et impetus fluminum et marinorum fluctuum et rugituum, sic enim ab ipso et ab eius scripturis et doctoribus manat vox predicationis irrigantis et comminantis. |
|
1. Ap 1, 15 |
119 |
<II.8> 1 Octava est potestativa presidentia et continentia non solum ecclesiarum sed etiam suorum rectorum, unde subdit: et habebat in dextera sua septem stellas, per quas ut infra dicetur (a) [1] designantur septem episcopi ecclesiarum. 2 Episcopus enim debet sic super ecclesiam sibi subiectam lucere et presidere sicut lux lucerne stabat quasi stella super candelabrum sanctuarii [2]. 3 Sicut etiam (b) inferiora illuminantur et reguntur per stellas, sic ecclesie per sanctos episcopos.
|
|
(a) dicetur] dicet B (b) etiam] om. B T (c) potentiora] potiora B (d) potentiorem] potiorem B1. 4. 5. Ap 1, 16[1] Cfr. Ap 1, 20.
|
120 |
<II.9> 1 Nona est iudiciarie correctionis et retributionis recta et severa iustitia (a), unde subdit: et de ore eius gladius ex utraque parte acutus exibat. 2 Per gladium intelligitur Dei sententia omnia penetrans et cuncta vitia undique absque acceptione personarum abscindens, secundum illud Apostoli ad Hebreos IIII°: Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior, id est penetrantior (b), omni gladio ancipiti. 3 Est etiam utraque parte acutus, quia non solum percutit extraneos (c) sed etiam suos prout iustitia exigit, 4 secundum illud Iob IX°: Innocentem et impium ipse consumet, iustum quidem ne glorietur et ut amplius expurgetur, impium vero ne perseveret in malo aut ne condempnetur. 5 Per gladium etiam intelligitur Dei verbum seu doctrina penetrans intima cordium et vitia scindens, secundum illud ad Ephesios VI°: Et gladium Spiritus, quod est verbum Dei. |
|
(a) iustitia] iudicia B T (b) id est penetrantior] om. B T (c) extraneos] exteros B T1. 3. Ap 1, 16 (Vulg. om. ex) 2. Heb 4, 12 4. Jb 9, 22 (Vulg. consumit) 5. Eph 6, 17 |
121 |
<II.10> 1 Decima est sue claritatis et virtutis incomprehensibilis gloria, unde subdit: et facies eius sicut sol lucet in virtute sua. 2 Sol in tota virtute sua lucet in meridie, [f. 30va] et precipue quando aer est serenus expulsa omni nube et grosso vapore, et quidem corporalis facies Christi plus incomparabiliter lucet et viget. 3 Per hoc tamen designatur ineffabilis claritas et virtus sue divinitatis et etiam sue mentis. 4 Splendor etiam iste sue faciei designat apertam et superfulgidam notitiam scripture sacre et faciei (a), ita quod (b) in sexta etate et precipue in eius sexto statu debet preclarius radiare. 5 In cuius signum Christus post sex dies transfiguratus est in monte in faciem solis [1], et sub sexto angelo tuba canente videtur angelus habens faciem solis et tenens librum apertum [2]. |
|
(a) faciei] divine praem. B T (b) ita quod] in ea que B T
|
122 |
<II.11> 1 Undecima est ex predictis sublimitatibus impressa in subditos summa humiliatio et tremefactio et adoratio, unde subdit: et cum vidissem eum, scilicet tantum ac talem, cecidi ad pedes eius tamquam mortuus. 2 Et est intelligendum quod cecidit in faciem prostratus, quia talis competit actui adorandi; casus vero resupinus est signum desperationis et desperate destitutionis. 3 Huius casus sumitur ratio partim ex intolerabili superexcessu obiecti, partim ex terrifico et immutativo influxu assistentis Dei vel angeli, partim ex materiali fragilitate [f. 30vb] subiecti seu organi ipsius videntis.
|
|
(a) huiusmodi] huius T1. Ap 1, 17 |
123 |
<II.12> 1 Duodecima est humiliatorum et tremefactorum familiaris confortatio et sublevatio, et ad ipsos plenius confortandos perfectionum persone apparentis confortativa explicatio. 2 Quia vero tremefacti solent confortari tam familiari et amicabili et sublevativo tactu quam familiari et suavi affatu, ideo pro primo dicit: et posuit dexteram suam super me, pro secundo autem subdit: dicens: noli timere.
|
|
(a) illas] alias B T (b) vel] et B T (c) puta] om. B T (d) autem] om. B T2. 5. Ap 1, 17 6. (Vulg. om. sum) Ap 1, 17 7. 8. 9. Ap 1, 18[1] Cfr. Ph 2, 8. |
124 |
<III – Tertium est visio Christi mandantis Iohanni visiones has ab ipso
|
|
(a) visio] iussio T (b) etiam] om. B T (c) que] et praem. B T (d) quasi] semper add. B T (e) sub] in B T (f) introduxit] introducit P (g) omne] esse B T (h) videatur] videtur B T (i) intelligatur] intelligitur B T (j) ac] et B T (k) significentur] significantur B T (?) (l) in] ad B T (m) docuit] nos add. B T1. 3. 5. 6. 7. 10. 11. Ap 1, 19 2. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 19. 22. Ap 1, 20 9. Ap 1, 4.8 11. Ap 1, 1.8 18. Ml 2, 7[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, iv (PL 196, col. 712 B).
|
SECUNDUM CAPITULUM
|
|
125 |
<I visio – IV – Quartum est specialis instructio uniuscuiusque ecclesie istarum septem><quattuor pro omnibus ecclesiis prenotanda>1 Et angelo ecclesie Ephesi. 2 Hic incipit informatio ecclesiarum et primo ephesine, que erat metropolis aliarum.
|
|
(a) et] om. T (b) dicebatur] dicebantur B T (c) hoc] om. T (d) ecclesia] ecclesie B (e) in] om. T (f) apostoli] capituli B (g) numquam] nusquam B T1. Ap 2, 1 5. 14. 16. Ap 2, 7.11.17.29; 3, 6.13.22 6. Ap 3, 4 7. Ap 2, 24 9. Ap 2, 5[1] Cfr. Mt 11, 15; 13, 9.43; Mr 4, 9; Lc 8, 8; 14, 35. |
126 |
<septem virtualia exercitia mentis ordinate ad perfectionem ascendentis,
|
(a) lactentis] lactentii P (b) saporatio] soporatio B T (c) et] om. B T (d) ferveret] fervens T (e) ut] sicut B T (f) de] in B T (g) ibi] sibi B T (h) consumpta] consummata B T (i) bene] et praem. B T (j) excessus] excessum B T (k) regula unitatis] regule unitate B T (l) ac] ad P (m) salvabitur] salvabit B T[1] Cfr. Ps 44, 10; Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 78va (Ap 3, 1-5): « […] quin minus regina illa celorum, que adstat a dextris agni, et utique in vestitu deaurato circundata varietate in conspectu eius qui se diligit appareat spetiosa? Neque enim unicuique sanctorum datum est habere varietatem istam, sed datum est unicuique ab uno spiritu donum proprium dividente de suo singulis prout vult, ut tanto quisque amare proximos studeat quanto et in illis omnibus possidet omnia que in seipso non habet. Nam et ita datum est unicuique habere quod habet ut qui habet non tam sibi quam proximis sese accepisse letetur, nec sibi proprie datum extimet, sed in se aliis; nec suum se aliquis esse putet, sed eternam possessionem aliorum ».
|
|
127 |
<septem victorie>1 Hiis autem correspondent septem victorie subscripte, scilicet (a) victoriorus egressus, congressus, ascensus, effectus, descensus, ingressus, convictus.
|
(a) scilicet] om. B T (b) et] om. B T2. 6. Ap 2, 7 |
|
128 |
<II> 1 Secunda est victoriosus congressus cum mundo et eius temptamentis, qui correspondet congressui martirum cum paganis et eorum idolis, quibus competit premium de quo secunde ecclesie dicitur: Qui vicerit non ledetur a morte secunda. [f. 34ra] 2 Dignum est enim ut qui mortifera iacula mortis et temptationum et mortificationum victoriose sustinuerit non ledatur a morte eterna, que respectu predicte et (a) respectu mortis culpe vocatur secunda. 3 Leditur autem ab ea (b) non solum qui ipsam experitur, sed etiam qui terretur ex illa, et maxime si est terror desperativus vel consternativus. 4 Victores autem isti sunt sic securi de regno vite eterne quod non timent incidere in mortem secundam. |
(a) et] etiam add. B T (b) ea] ipsa B T1. Ap 2, 11 |
|
129 |
<III> 1 Tertia est victoriosus ascensus super phantasmata suorum sensuum, quorum sequela est causa errorum et heresum. 2 Hic autem ascensus fit per prudentiam effugantem illorum nubila et errores ac impetus precipites et temerarios ac tempestuosos. 3 Hoc autem competit doctoribus phantasticos hereticorum errores expugnantibus, quibus et (a) competit premium singularis apprehensionis et degustationis archane sapientie Dei, de quo tertie ecclesie dicitur: Vincenti dabo manna absconditum, et dabo ei calculum lucidum, et in calculo nomen novum scriptum, quod nemo novit, nisi qui accipit.
|
(a) et] etiam B om. T (b) perfusus] profusus P (cfr. Ap 3, 18; 12, 1) (c) in] om. P (d) in] om. B T3. 4. 7. Ap 2, 17 (Vulg. calculum candidum) 5. 1 Cor 2, 7 |
|
130 |
<IV> 1 Quarta est victoriosus effectus, quando scilicet omnes vires corporis et mentis assidue et totaliter perfectis virtutum operibus dedicantur, nec ex longa continuatione operis remittuntur sed potius intenduntur et roborantur et ad fortia (a) opera superexcrescunt, qualis fuit in exercitiis perfectorum anachoritarum, quibus competit premium de quo quarte ecclesie dicitur: Qui vicerit et custodierit usque in finem opera mea, id est qualia ego feci et precepi vel (b) consului, dabo illi potestatem super gentes et reg<et> (c) <eas> (d) in virga ferrea, et tamquam vas figuli confri<n>gentur (e), sicut ego accepi a Patre meo, et dabo illi stellam matutinam.
|
(a) fortia] fortiora B (b) vel] et B T (c) reget] regere P (d) eas] eos P (e) confringentur] confrigetur P (f) per unam manm] una mna B T (g) autem] om. B T (h) anachoriticis] anchoriticis P (i) hereditatem tuam] om. T1. Ap 2, 26-28 (Vulg. et qui / sicut et ego) 5. Lc 19, 17.24-26 (Vulg. decem mnas habet) 8. Ps 2, 8 9. Mt 28, 18[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 77va.
|
|
131 |
<V> 1 Quinta est victoriosus descensus ad opera condescensionis et pietatis, qui tunc est victoriosus quando nichil sordis vel imperfectionis accipit (a) ex consortio infirmorum quibus condescendit nec ex sua condescensione, immo inter carnales et laxos (b) et immundos vivit sic immaculate et sancte ac si esset in solitudine vel inter austerrimos et perfectos, quod quidem patet tunc arduissimum tam in puritate quam in pietate misericordi et competit perfectis patribus quinti status, quibus et (c) competit premium de quo in quinta ecclesia dicitur: Qui vicerit, scilicet sicut illi pauci qui non inquinaverunt vestes suas inter immundos, sic vestietur [f. 35ra] vestimentis albis, scilicet sicut illi. 2 Nam de illis (d) premisit: Ambulabunt mecum in albis. 3 Per que intelligitur gloria singularis <decoris> (e) correspondens merito predicte munditie. 4 Et non delebo nomen eius de libro vite, et confitebor nomen eius coram Patre meo et coram angelis eius. 5 Duplici ex causa hoc premium appropriat (f) talibus.
|
(a) accipit] accepit B T (b) laxos] laycos B (c) et] etiam B (d) illis] eis B T (e) decoris] doctoris P (f) appropriat] appropriatur B (g) nec] neque T (h) celi] celesti B T (i) angelis] eius add. B (j) a deo] ideo B T (k) Christus] om. B T (l) solis] solum T1. 4. 7. Ap 3, 5 2. Ap 3, 4 11. Ap 3, 1 (Vulg. om. tamen) |
|
132 |
<VI> 1 Sexta victoria est victoriosus ingressus in Christum, qui fit per totalem configurationem et transformationem mentis in ipsum, quod utique proprie competit sexto statui. 2 Hiis autem promittitur (a) premium de quo sexte ecclesie dicitur: Qui vicerit, faciam illum columpnam in templo Dei mei, et foras non egredietur amplius; et scribam super illum nomen Dei mei et nomen civitatis Dei mei, nove Iherusalem, que descendit de celo a Deo meo et nomen meum novum.
|
(a) promittitur] premittitur B (b) XXI°] XX° P (c) et] in B T (d) se] sed P (e) precipitium] precipitii B (f) (g) queque] quecumque B T (h) distractiva] distrahentia B (i) huiusmodi] huius P (j) suspiratur] suspirat B T (k) inscribitur] scribitur P (l) finit] finivit B T (m) contemplatio] contemplativus B T2. (Vulg. et scribam super eum) 3. 9. 13. 14. 15. 16. 18. 20. 21. 22. Ap 3, 12 6. Ap 21, 22 22. Ps 104, 15[1] Cfr. F. M. Delorme, L’explication littérale du Pater selon Pierre-Jean Olivi, p. 190: « Sicut ergo in primis quatuor petitionibus scala contemplationis secundum sursum et deorsum seu secundum ascensum et descensum nobis erecta est, sic in istis tribus sequentibus omne tempus et status omnium temporum ad contemplandum nobis propositum est, praeteritum videlicet in quinta, futurum vero in sexta, praesens autem in septima. Et sic duplex brachium crucis, quo circulus et sphaera invenitur, in istis expressum est. Nam in primis quatuor exprimitur principale brachium crucis, quod a deorsum tendit in sursum et e converso, in tribus vero ultimis transversale brachium crucis, quod a dextra transit in sinistram et e converso. […] Omnis autem contemplatio fidei et Scripturarum sanctarum currit secundum ista duo genera, scilicet secundum ascensum et descensum ab infimo in summum et e converso, et secundum progressum a praeterito per praesens et futurum et e converso. […] ».
|
|
133 |
<VII> 1 Septima est victoriosus cum Christo convictus, quando scilicet quis Christo incorporatus obtinuit sibi (a) familiariter cum Christo convivere et concenare, ut impleatur illud quod septime ecclesie dicitur (b): Si quis aperuerit michi ianuam, intrabo (c) ad illum et cenabo cum illo, et ipse (d) mecum. 2 Huic autem competit premium conregnandi et regaliter consedendi cum Christo, unde ibidem subditur: Qui vicerit, dabo ei sedere mecum in trono meo, sicut et ego vici et sedi cum Patre meo in trono eius. |
(a) sibi] sic B T (b) dicitur] dicit B T (c) intrabo] introibo B T (d) ipse] ille B T1. Ap 3, 20 2. Ap 3, 21 |
|
134 |
1 Sciendum autem quod licet per quandam anthonomasiam et appropriationem predicte victorie cum suis premiis [f. 36rb] sic sint distincte, nichilominus per quamlibet intelligitur omnis victoria vitiorum et omne premium vincentium illa. 2 Nam premium omnium vincentium est paradisus in qua vere editur Christus (I), ubi nullus poterit ledi a morte secunda (II), et ubi manna divini dulcoris et sue archane sapientie cum plena scientia et possessione calculi lucidi, id est Christi, habebitur (III), et potestativum dominium super omnes dampnandos et claritas plusquam stellaris (IV). 3 Quilibet etiam erit ibi sicut columpna in templo, in qua Deus et Christus cum sua tota curia est inscriptus (a) (VI); quilibet etiam conregnabit cum Christo et sedebit, id est quiescet et fundabitur in ipsa Christi gloria tamquam in sede sua (VII). 4 Dicit autem super eum, quia gratia et gloria menti scripta est superior natura mentis sibi subiecta. |
(a) inscriptus] scriptus T4. Ap 3, 12 |
|
135 |
1 Ratio autem quare tribus primis victoriis premittit: Qui habet aurem et cetera, reliqu<i>s (a) vero quattuor hoc subiungit, potest esse una quasi litteralis, quia in quattuor ultimis sermo de victoribus conectitur immediate premissis.
|
(a) reliquis] reliquas P (b) custodiet] custodiens B (c) ad] in B T (d) primis] premissis B T (e) tam] om. B T (f) et] om. T1. 6. Ap 2, 7.11.17 2. Ap 2, 26 (Vulg. Qui vicerit et custodierit usque in finem opera mea) 3. Ap 3, 4-5 (Vulg. sic vestietur) 4. Ap 3, 11-12 5. Ap 3, 20-21 |
|
136 |
<Ia ecclesia>1 Et angelo Ephesi et cetera. Huius ecclesie suique episcopi informatio continet septem.
|
(a) memor] et praem. B etiam praem. T (b) excitationem] exitationem P1. Ap 2, 1 2. Ap 2, 2 3. Ap 2, 4 4. 5. Ap 2, 5 6. Ap 2, 6 7. 8. Ap 2, 7
|
|
137 |
<Premittuntur duo. Primum est iussio facta Iohanni ut scribat hec angelo vel episcopo ecclesie Ephesi.
|
(a) iussio] visio T (b) lirico B (c) tentione] intentione T (d) scit] sit B (e) infra se immediate vos omnes tenens et tamquam] om. B T (f) perscrutans et immediate percurrens] immediate perscrutans B T (g) vero om. B T6. Ap 2, 1[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, v (PL 196, col. 713 A).
|
|
138 |
<I – Primo ecclesie suique episcopi commendatio, ibi scilicet: Scio opera tua>1 In sua autem allocutione primo incipit a commendatione, tum ut laudando erigat ipsum ad meliora et confortet ad firmius perseverandum in bonis commendatis, tum ut sequens increpatio meliori animo suscipiatur, sicut prudens surgicus primo palpat suaviter membra sana ut infirmus quietius tolleret percussionem membri infirmi. [f. 37rb]
|
(a) et] om. T (b) afflictione] afflictioni P (c) autem] om. B T (d) fugandum] effugandum B T (e) (f) nec] neque B T (g) insinuatur] insinuantur B T (h) et] om. B T (i) hec] om. T (j) indefectibilitas] indefecibilitas P4. 5. 6. 8. 10. 14. Ap 2, 2 17. Ap 2, 3[1] Ap 2, 9.13.19; 3, 8.
|
|
139 |
<II – Secundo eius increpatio, ibi: Sed habeo adversum te.
|
(a) amissum] emissum P (b) deinde] et praem. B ac praem. T (c) in] ad T (d) priori] priore P (e) autem] om. T (f) laborem] tuum add. B (?) T (g) sed] om. B T (h) reliquisti] deliquisti P (i) quod] quia B T (j) reliquit] relinquit P2. 4. 22. Ap 2, 4 6. Ap 2, 5 14. Ap 2, 19 15. Jb 14, 18-19 21. Ap 2, 2[1] Cfr. Ap 2, 14.
|
|
140 |
<IV – Quarto condicionalis comminatio, ibi: Sin autem, venio tibi>1 Deinde, si non se correxerit, comminatur ei casum totalem dicens: Sin autem, venio tibi, id est contra te. 2 Dicit autem venio, non ‘veniam’, ut ex imminenti propinquitate sui adventus ipsum fortius terreat.
|
(a) fundata] fundatus B T (b) talis] om. B T (c) cum] om. T (d) in] om. P (e) intentio] operatio B T (f) quod] quem B T (g) conversa] om. B T (h) et] om. T (i) minoris detestabilitatis] maioris indetestabilitatis B (j) et] om. T (k) precurrere] percurrere T1. 2. 3. Ap 2, 5 3. 1 Cor 3, 11 17. Lm 4, 2 26. Ap 2, 1[1] Riccardo di San Vittore, De eruditione hominis interioris, I, xxiv (PL 196, coll. 1271 D – 1272 D).
|
|
141 |
<V – Quinto alia ipsius commendatio, ibi: Sed hoc habes bonum>1 Deinde redit ad ipsum episcopum laudandum, ne ex priori increpatione nimium terreretur et ut facilius trahat eum ad spem venie et emende ac per consequens et (a) ad actum penitentie, et etiam ut in sancto zelo et odio contra malos et precipue contra apostatas et hereticos fortius inardescat et ne in tali odio credat esse peccatum, unde et hic dicit ei Christus quod ipse odit facta talium. 2 Dicit ergo: Sed hoc habes bonum, quod odisti [f. 39vb] facta Nicholaitarum, que et ego odi. 3 Augustinus, libro de heresibus, capitulo quinto [1], dicit quod Nicholaite nominati sunt a Nicholao, uno, ut perhibetur, ex septem diachonis quos apostoli ordinaverant, qui cum de zelo pulcherrime coniugis culparetur, velut purgandi se causa, permisisse fertur ut qui vellet ea uteretur. 4 Quod factum eius versum est in sectam turpissimam, ut esset indifferens feminarum usus. 5 Hii etiam utuntur cibis immolatis idolis, nec adversantur alios ritus gentilium superstitionum. 6 Hec Augustinus. 7 Facta ergo Nicholaitarum vocat heresim et abhominabiles luxurias et comessationes eorum.
|
(a) et] om. T (b) facta] factum B (c) causa] capitulo P (d) si] quis add. B T (e) aut] om. B T2. 8. Ap 2, 6 14. 1 Cor 10, 27 15. 1 Cor 5, 11[1] Sancti Aurelii Augustini De haeresibus, cap. V, Corpus Christianorum. Series Latina, XLVI, Turnholti 1969, pp. 291-292.[2] Cfr. Johannis Chrysostomi In Epistulam ad Hebraeos, PG 63 (versione latina di Mutianus), in particolare hom. iv (coll. 45-46), xx (coll. 145-148, contro gli avari), xxix-xxx (coll. 203-214, sul valore della disciplina), xxxiv (coll. 231-233, sulla soggezione ai prepositi).
|
|
142 |
<VI – Sexto eius ad profundius attendendum dicta sibi et dicenda excitatio, ibi: Qui habet aurem>1 Deinde excitat eum (a) ad profunde attendendum predicta et etiam promissionem sequentem, dicens: Qui habet aurem, id est naturalem facultatem super additam gratiam intelligendi et obedienter implendi predicta, audiat, id est attente et affectuose et operose intelligat, quid Spiritus dicat ecclesiis.
|
(a) eum] om. T (b) enim] om. T (c) Christo] Christus T (d) vero] appropriatur add. B T (e) ecclesiam] ecclesia B P (f) est] om. B1. Ap 2, 7 2. Jo 4, 24 11. Jo 14, 25-26[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, v (PL 196, col. 717 D).
|
|
143 |
<VII – Septimo premii promissio victori facta, ibi: Vincenti dabo [cfr. Ap 2, 7]>1 Ultimo autem subditur promissio premii vincentibus: Vincenti dabo edere et cetera. 2 Hec autem (a) et cetere sex (b) victorie exposite sunt supra et non oportet ea repeti. 3 Notandum tamen quod in fine ponuntur, tum quia sunt de finali premio, tum quia victoria plena non est nisi bello finito, tum quia solis perseverantibus usque ad finem dabitur premium eternum.
|
(a) autem] om. B (b) sex] septem B T (c) nisi] sed B T1. Ap 2, 7 |
|
144 |
<IIa ecclesia>1 Et angelo Smirne (a). 2 In hac informatione continentur septem.
|
(a) Smirne] et cetera add. B T (b) timeas] terreas T (c) missurus] missus B T (d) glorie] et add. P (e) excitatio] exitatio P1. Ap 2, 8 3. Ap 2, 9 4. 5. 6. 7. Ap 2, 10 8. 9. Ap 2, 11 |
|
145 |
<Hiis autem premittitur primo iussio de scribendo hec episcopo huius ecclesie.
|
(a) per mortem] pro morte B T2. 3. Ap 2, 8 |
|
146 |
<I – Primo huius episcopi seu ecclesie commendatio, ibi: Scio tribulationem tuam>1 Scio, scilicet scientia pastorali seu compassiva et (a) ad regendum et (b) remunerandum intenta, tribulationem (c) tuam, [f. 41ra] qua scilicet a tuis persecutoribus tribularis; et paupertatem tuam, scilicet (d) maximam penuriam rerum temporalium tuo victui necessariarum. 2 Quam forte non solum ex propria voluntate assumpserat, sed etiam per suos (e) persecutores eius temporalia rapientes sibi inflicta erat, iuxta quod ad Hebreos X° dicitur: Nam et vinctis compassi estis et rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis cognoscentes vos habere meliorem et manentem (f) substantiam. 3 Unde et hic subditur: sed dives es, scilicet gratiis et meritis et virtuosis operibus.
|
(a) et] om. T (b) et] ad add. T (c) tribulationem] persecutionem B T (d) scilicet] id est B T (e) suos] om. B T (f) manentem] maiorem B T (g) huius nominis significati] significati huius nominis B T (h) hostes] om. B T (i) sic] sicut T (j) erant] essent B T (k) et] ex B1. 3. 4. 7. Ap 2, 9 2. Heb 10, 34 |
|
147 |
<II – Secundo eius ad futuras passiones impavide expectandas et tolerandas confortatio,
|
(a) diabolus] om. B T (b) intelligitur] subintelligitur B T1. 2. 3. 4. 5. Ap 2, 10 |
|
148 |
1 Et habebitis tribulationem diebus decem. 2 Hoc tempus secundum litteram predicit, ut ex precognita modicitate temporis consolentur et facilius ferant.
|
(a) antepenultimo] ultimo T (b) dicitque] et subdit praem. B T (c) qua] quam P (d) in] inter B T (e) quando (?) P (f) iudices] Iudeis B T1. Ap 2, 10 3. 2 Tm 3, 12 (Vulg. patientur) 13. Ap 17, 13
|
|
149 |
<IV – Quarto eius ad constantem et invincibilem concertationem et perseverantiam exhortatio,
|
(a) ubique] ubicumque T (b) Christi] sibi T1. 4. Ap 2, 10 |
|
150 |
<VI – Sexto omnium ad profundam et perfectam attentionem excitatio, ibi: Qui habet aurem.
|
(a) persecutione] percussione B T (b) causatus] causata (?) P2. Ap 2, 11 4. Rm 5, 3[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, xi (PL 196, col. 742 B): « Smyrna interpretatur canticum; quae interpretatio ejus bene convenit episcopo, quem divina revelatio de negligentia irreprehensibilium judicans etiam laudibus attollit ». |
|
151 |
<IIIa ecclesia>1 Et angelo Pergami. 2 Informatio huius tertie ecclesie continet septem partes.
|
(a) est] om. B T (b) exhortatio] om. B excitatio T1. Ap 2, 12 3. 4. Ap 2, 13 5. Ap 2, 14 6. 7. Ap 2, 16 8. 9. Ap 2, 17 |
|
152 |
<Hiis autem premittuntur duo, scilicet preceptum
|
(a) hec dicit] om. T (b) incisivam] inscissivam B T1. 4. Ap 2, 12 2. Ap 2, 16 |
|
153 |
<I – Prima pars est eius commendatio, ibi: Scio ubi habitas>1 Scio, scilicet per compassivam et laudativam notitiam, ubi habitas, scilicet ubi sedes est Sathane, id est inter eos in quibus diabolus immobiliter regnat et sedet tamquam in sua firma et principali et magistrali sede. 2 Quia vero maxime virtutis et laudis est inter tales servare et confiteri fidem Christi, ideo in huius (a) laude subdit: et tenes nomen meum, id est fidem et confessionem nominis mei, scilicet inter tales, et non negasti fidem meam, scilicet pro aliqua persecutione tibi ab illis illata. |
(a) huius] huiusmodi B1. 2. Ap 2, 13 |
|
154 |
<II – Secunda est cuiusdam sui martiris in exemplum
|
(a) mei] nominis praem. B T (b) huius] eius B T1. 2. Ap 2, 13 |
|
155 |
<III – Tertia est eius pro impietate quorundam suorum increpatio, ibi: Sed habeo adversum te>1 Ne tamen ex hoc credat se palpaturum vitia ipsorum quasi non habeat gladium ex parte utraque scindentem, ideo subdit: Sed habeo adversum te pauca, quoniam habes illic, scilicet in Pergamo, tenentes doctrinam Balaam, qui docebat filios Israel edere, de sacrificio idolorum, et fornicari; ita habes et tu tenentes doctrinam Nicholaitarum.
|
(a) consequatur] consequantur B T (b) aliqua immunditia] aliquam immunditiam B T (c) coinquinativa] coinquinativam B T P (d) conversi] etiam praem. B et praem. T (e) (f) propter] per B T (g) adversum] adversus P1. Ap 2, 14.15 (Vulg. qui docebat Balac mittere scandalum contra filiis Israhel edere et fornicari) 7. Ac 15, 28-29 (Vulg. est enim) 12. 13. Ap 2, 14[1] Cfr. Nm 25, 1-2; 31, 16.
|
|
156 |
<IV – Quarta est eius ad penitentiam exhortatio, ibi: Similiter penitentiam age>1 Similiter penitentiam age, sicut, supple, monui episcopum Ephesi quod penitentiam ageret. 2 Non enim le similiter potest referri ad episcopum Smirne, quia ille de nullo est reprehensus ac per consequens nec monitus ut penitentiam ageret. |
1. 2. Ap 2, 16 |
|
157 |
<V – Quinta est contra ipsam et illos comminatio, ibi: Si quo minus>1 Si <quo minus> (a), id est si in aliquo minus quam monui penitueris, id est si aliter quam dixi egeris, veniam tibi, id est contra te, cito. 2 Cito dicit, ut ex propinquitate sui adventus magis timeat et citius ac fortius peniteat.
|
(a) quo minus] cominus P (b) per] om. B T (c) suis] meis T1. 2. 3. Ap 2, 16 |
|
158 |
<VI – Sexta est omnium ad perfectam attentionem dictorum et dicendorum exhortatio,
|
159 |
<IVa ecclesia>1 Et angelo Tyatire. 2 In huius quarte ecclesie et sui episcopi informatione continentur septem.
|
|
(a) ecce] et praem. B T (b) in lectum] om. B T (c) subsecuta] subsecuturam B T1. Ap 2, 18 3. Ap 2, 19 4. Ap 2, 20 5. Ap 2, 22 6. Ap 2, 23 7. Ap 2, 24-25 8. Ap 2, 26-28 9. Ap 2, 29 |
160 |
<Hiis autem premittitur preceptum de scribendo hec
|
|
(a) flammam] flamma P (b) sive] seu B T (c) vero] om. B1. 2. Ap 2, 18 (Vulg. Filius Dei)[1] Cfr. Ap 1, 13; 1, 14; 1, 15. |
161 |
<I – Primo eius commendatio, ibi: Novi opera tua>1 Laudat autem hunc episcopum de sex. 2 Primo scilicet de operibus sue inchoationis, ibi: Novi opera tua. 3 Secundo de fide, ibi: et fidem. 4 Tertio de caritate, ibi: et caritatem. 5 Quarto de ministrando pauperibus bona sua vel quecumque pietatis obsequia, ibi: et ministerium tuum. 6 Quinto de patientia in adversis, ibi: et patientiam tuam. 7 Sexto de superexcessu suorum postremorum operum, ibi: et opera tua novissima plura prioribus. 8 Ex quo patet quod superius laudavit opera inchoationis, hic vero opera consumationis.
|
|
(a) etiam] om. B et T (b) enim] autem B vero T (c) monstrare] mostrare P2. 3. 4. 5 (Vulg. om. tuum). 6. 7. 10. Ap 2, 19[1] Cfr. Jc 2, 17.20.
|
162 |
<II – Secundo eius increpatio pro quorundam impiorum culpabili tolerantia,
|
|
(a) false] falsa P (b) huiusmodi] huius T1. Ap 2, 20 2. 4 Rg 9, 22 7. 1 Cor 5, 12 8. 1 Cor 5, 11[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 75va: « Si enim constat omnimodis quod illa Iezabel interiit in diebus Ieu, alia profecto Iezabel requirenda est, cuius illa antiqua meretrix Iezabel retinebat imaginem ».
|
163 |
1 Exaggerat autem huius femine impenitentiam, subdens: Et dedi illi tempus ut penitentiam ageret, id est ob hoc distuli ipsam occidere et dampnare, et non vult penitere a fornicatione sua. 2 Propter quod comminatur ei, subdens: Et ecce ego mit-[f. 44vb]-to (a) eam in lectum, et qui mecantur cum ea in tribulationem maximam, scilicet mitto. 3 Quidam habent hic (b) erunt in (c) tribulatione in ablativo, sed prima littera verior est et antiquior.
|
164 |
(a) mitto] mittam T (b) hic] om. B T (c) in] et B (d) etiam] autem T (e) (f) dixit] dicit P (g) timorem] terrorem (?) T1. 7. Ap 2, 21 (Vulg. om. et1) 2. Ap 2, 22 8. Ap 2, 22 (Vulg. egerint) 4. Ps 40, 4[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, viii (PL 196, col. 726 B-C).
|
165 |
1 Potest autem (a) hoc referri mistice ad quartum tempus ecclesie. 2 Cum enim, sub tertio tempore, gens Gothorum [f. 45ra] tempore Valentis imperatoris et arriani intrans in Greciam accepit heresim arrianam per episcopos eis a Valente missos, facta est quasi altera Iesabel, que nupsit Achab impio regi Israel. 3 Unde et post sub Zenone imperatore una pars huius gentis, quasi altera Athalia filia Iesabel, intravit in regnum Iude, id est Rome seu Italie, feceruntque hic et ibi mala qualia ille due fecerunt in Israel et in (b) Iuda. 4 Sed tandem in quarto tempore suscitavit Deus Iustinianum imperatorem, quasi alterum Iheu [1] qui, congregata synodo episcoporum, tradidit illis condempnandam p<osteri>tatem (c) Anastasii imperatoris heretici et aliorum hereticorum, qui erant quasi sacerdotes Baal, sed et gentem Gothorum cum suo rege, misso exercitu armatorum, delevit ex Italia et arrianam gentem Vandalorum ex Africa, et postmodum per Sarracenos plenius sunt deleti [2]. |
|
(a) autem] tamen B T (b) in] om. B T (c) posteritatem] potestatem (?) P[1] Cfr. 4 Rg 9, 6-10.
|
166 |
1 Nota autem quod non solum in hac quarta ecclesia scribuntur fuisse heretici, sed etiam in tertia et in prima. 2 Sicut enim in omnibus septem statibus ecclesie fuerunt et erunt persecutiones et martiria, quamvis hoc secundo statui anthonomasice approprietur, sic etiam (a) in quolibet sunt hereses, quamvis hoc tertio et quarto tempori approprietur.
|
|
(a) etiam] et B T (b) cuius] et praem. B T (c) voluptati et carnalitati] vitio carnali B T (d) quod] om. B T (e) II°] III° P (f) multa] multo B T (g) propter] per B T5. Ph 3, 19 (Vulg. quorum deus venter est, et gloria) 7. 2 Tim 3, 2.4 8. 2 Pt 2, 2; Ju 1, 12
|
167 |
1 Et filios eius, id est sequaces eius, interficiam in mortem, id est sic quod ducam eos ad mortem. 2 Vel talis ingeminatio vehementem aggravationem interfectionis significat.
|
|
(a) eam] om. B T (b) iusta] iuxta P (c) pro] per T (d) et] om. T1. 3. 7. 9. Ap 2, 23 6. Ap 2, 18 |
168 |
<V – Quinto consolatoria eruditio sanctorum illius ecclesie, quod non tenentur ad alia
|
|
(a) propter] per B T (b) dicunt id est] om. T (c) observationes] observantias B (d) legem] doctrinam B (e) vel] et T1. 2. 3. Ap 2, 24 4. 5. Ap 2, 25[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, viii (PL 196, col. 727 C). |
169 |
<VI – Sexto omni victori premii condigni promissio, ibi: Qui vicerit [cfr. Ap 2, 26-28].
|
|
1. Ap 2, 26-28 |
TERTIUM CAPITULUM
|
|
170 |
<Ia visio – Va ecclesia>1 Et angelo ecclesie Sardis scribe. 2 In huius informatione continentur sex (a), [f. 46ra] scilicet
|
|
(a) sex] septem B T (b) esto – ibi] om. B (c) habes] habet T1. 2. Ap 3, 1 3. Ap 3, 2 4. Ap 3, 3 5. Ap 3, 4 6. Ap 3, 5 7. Ap 3, 6 |
171 |
<premittitur Christus loquens>1 Hiis autem premittitur Christus loquens, cum dicitur: Hec dicit qui habet septem spiritus Dei (a) et septem stellas, id est qui occulta omnium videt et fervido zelo spiritus iudicat tamquam habens septem spiritus Dei, 2 qui prout infra dicitur in omnem terram sunt missi; 3 et etiam qui potest omnes (b) malos quantumcumque potentes punire tamquam in sua manu, id est sub sua potentia, habens septem stellas, id est universos prelatos omnium ecclesiarum. 4 Quid per septem spiritus significetur tactum est supra, capitulo primo, super prohemio huius libri [1].
|
|
(a) Dei] Domini B T (b) omnes] om. B T (c) esset divinitus] om. T (d) vero] etiam B T (e) ecclesie] om. T (f) quinti] huius praem. B (g) prefert] refert B T (h) opposita] om. B T (i) ad] om. B1. 3. 8. 10. Ap 3, 1 2. Ap 5, 6[1] Cfr. Ap 1, 4.
|
172 |
<I – Primo asperitas increpationis, ibi: Scio opera tua>1 Increpans ergo eam (a) dicit: Scio opera tua. 2 Non ponitur hic scio pro ‘approbo’ sicut in precedentibus ponebatur, sed solum pro illa scientia qua infallibiliter scit omnia mala. 3 Quia nomen habes quod vivas, id est famam habes in vulgo quod sis iustus et per vitam gratie vivus (b), et tamen mortuus es, scilicet per culpam mortalem. 4 Vel si erat aperte malus, est sensus quod habebat nomen christiani, quod est nomen vite sancte, non tamen habebat [f. 46va] rem eius sed potius oppositum, scilicet mortem culpe. |
|
(a) eam] eum B T (b) vivus] vivis B1. 2. 3. Ap 3, 1 |
173 |
<II – Secundo admonitio emendationis, ibi: Esto vigilans>1 Esto vigilans, id est non torpens vel dormiens, sed attente sollicitus de salute tua. Ille enim dormit, qui in peccatis quiescit quasi sopitus et negligit curare de salute anime sue. 2 Quia vero iste, tamquam episcopus, tenebatur sollicite curare non solum de sua salute sed etiam subditorum suorum, ideo pro utroque monetur ut vigilet.
|
|
(a) ceteros] ecclesias P (b) qui] que P (c) eorum] earum P (d) erant] que praem. P (e) bona] ad praem. P (f) conspectu] respectu B T1. 3. 4. Ap 3, 2[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, ix (PL 196, col. 729 C-D).
|
174 |
1 Quare autem monet eum vigilare et moritura opera confirmare, ostendit subdens: Non enim invenio opera tua plena coram Deo meo, id est etsi coram hominibus videntur plena virtute et caritate, sunt tamen istis vacua coram Deo.
|
|
(a) prius] primo B T (b) perfectionis] professionis B1. 2. 4. Ap 3, 3 |
175 |
<III – Tertio terror comminationis, ibi: Si ergo>1 Deinde comminatur eidem iudicium sibi occulte et inopinate superventurum si non se correxerit, unde subdit: Si ergo non vigilaveris, veniam ad te tamquam fur, qui scilicet venit latenter et ex improviso ut bona auferat et possessorem occidat. 2 Unde subdit: et horam nescies qua veniam ad te. 3 Iustum enim est ut qui se ipsum per negligentiam et torporem nescit, nesciat horam iudicii sui et exterminii. 4 Talis etiam (a) propter suas tenebras non videt lucem, ac erronee credit et optat se diu in prosperitate victurum et Dei iudicium diu esse tardandum, et etiam spe presumptuosa sperat se esse finaliter salvandum, 5 propter quod Ia ad Thessalonicenses V° dicit Apostolus quod dies Domini veniet in nocte sicut fur. Cum enim dixerint: pax et securitas, tunc superveniet eis repentinus interitus. 6 Quibus autem, scilicet sanctis, et quare non veniet sicut fur ostendit subdens: Vos autem, fratres, non estis in tenebris, ut vos dies illa tamquam fur comprehendat; omnes enim [f. 47rb] vos estis filii lucis et diei. 7 Igitur non dormiamus sicut et ceteri, sed vigilemus et sobrii simus. 8 Qui enim dormiunt nocte dormiunt et cetera. 9 Nota quod (b) correspondenter prefigurat (c) hic occultum Christi adventum et (d) iudicium in fine quinti status et in initio sexti fiendum, prout infra in apertione sexti signaculi explicatur [1].
|
|
(a) etiam] enim B T (b) quod] quam B T (c) prefigurat] figurat B figuratur T (d) et] ad B T1. 2. Ap 3, 3 (Vulg. et nescies qua hora veniam ad te); cfr. Ap 16, 15 5. 1 Th 5, 2-3 (Vulg. dies Domini, sicut fur in nocte, ita veniet. Cum enim dixerint: Pax et securitas, tunc repentinus eis superveniet interitus) 6. (Vulg. filii lucis estis et filii diei) 7. 8. 1 Th 5, 4-7[1] Cfr. Ap 6, 12. |
176 |
<IV – Quarto commendatio quorundam illius ecclesie, ibi: Sed habes pauca nomina>1 Deinde a predicto defectu excipit quosdam illius ecclesie, subdens: Sed habes pauca nomina in Sardis. 2 Nomina sumit pro personis quarum nomina sunt. 3 Per nomina etiam intelligit personas merito sue sanctitatis notas Christo. 4 Item proprium donum gratie, quod unusquisque accepit (a), dat cuique viro quasi proprium nomen ut cognoscatur ex nomine. Caritas autem Dei, in quantum communis omnibus bonis, dat commune nomen sanctis ut vocentur cives Iherusalem [1].
|
|
(a) accepit] accipit B T (b) anime – vestes] om. T (c) et temptamentum] om. T1. 5. (Vulg. inquinaverunt) 6. 8. (Vulg. et ambulabunt) Ap 3, 4 9. Ap 14, 4[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 82rb: « Sed et donum quod unusquisque accipit proprium dat cuilibet viro iusto quasi proprium nomen, ut noscatur ex nomine […] Porro commune donum quod est charitas Dei agit commune nomen universitate iustorum ut vocentur cives Hierusalem […] ». |
177 |
<V – Quinto promissio premii omni vincenti, ibi: Qui vicerit [cfr. Ap 3, 5].
|
178 |
<VIa ecclesia>1 Et angelo Philadelphie ecclesie. 2 In huius informatione continentur septem.
|
|
(a) hostii] hostium P (b) ecce] et praem. P (c) ei] om. B T (d) tibi] et cetera add. B T (e) perseverantia] perseverantie P1. Ap 3, 7 3. 4. Ap 3, 8 5. Ap 3, 9 6. Ap 3, 10 7. Ap 3, 11 8. Ap 3, 12 9. Ap 3, 13
|
179 |
<premittitur preceptum scribendi hec huic ecclesie et introductio Christi sibi hec dicentis>
1 Hiis [f. 47vb] autem (a), sicut et in ceteris, premittitur preceptum scribendi hec huic ecclesie et introductio Christi sibi hec dicentis, cum subditur: Hec dicit sanctus. 2 Quia hunc episcopum commendat tamquam singulariter sanctum et sibi dilectum, ideo proponit se ei ut sanctum, supple, supersubstantialiter et fontaliter tamquam primam et summam causam omnis sanctitatis omnium sanctorum.
|
|
(a) autem] om. B T (b) etiam] Christus T (c) sibi] om. B T (d) clavem] claves P1. 3. 4. 5. Ap 3, 7 5. Is 22, 22 |
180 |
1 Significatur [1] etiam per hoc proprium donum et singularis proprietas tertii status mundi sub sexto statu ecclesie inchoandi et Spiritui Sancto per quandam anthonomasiam appropriati.
|
|
(a) misticam] misticarum B T misticarum corr. misticam P (b) magna] om. B T (c) Filius] om. B (d) Deus Filius ut] Christi (?) T (e) exhibebit] se praem. P (f) vero] om. T4. Jo 16, 13-14[1] Significatur etiam – ille me clarificabit et cetera] Baluzii-Mansi Miscellanea, 260 A-B, XIII: « [Haereticus] Primo quantum ad hoc quod spiritui sancto per quandam antonomasiam appropriat tertium statum mundi praeferens in hoc ipsum Apostolorum statui sicut prius […] Tertio quantum ad hoc quod dicit quod in tertio statu spiritus sanctus se exhibebit ut flammam et fornacem divini amoris, et c. (tanquam) spiritus sancti dona excellentia, quae sequuntur quasi in primo Christo adventu, ita nullo modo aut non ita ad plenum fuerint adimpleta sicut illo tempore sunt implenda. Quarto quantum ad hoc quod sequitur. Christus enim promisit quod cum venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem. Per hoc enim videtur innuere quod promissio illa a Christo Apostolis facta non fuerit impleta in eis in die Pentecostes, quod est haeresis jam damnata ».
|
181 |
1 Unde congrue nomen huius sexte ecclesie, scilicet Philadelphia, non solum interpretatur salvans hereditatem, prout tactum est supra [1], sed etiam amor fratris, prout dicit Ricardus [2]. 2 Nam in sexto (a) statu, qui est tertius generalis status populi Dei, anthonomasice (b) complebitur illud quod in tertia parte Cantici Canticorum dicit sponsa ad sponsum: Quis michi det te fratrem meum suggentem ubera matris mee, ut inveniam te solum foris et <de>obsculer? (c) Apprehendam te et ducam in domum (d) matris mee, scilicet sinagoge tunc temporis convertende. |
|
(a) sexto] tertio B T (b) anthonomasice] anachoritice T (c) deobsculer] te obsculer P deobsculer B T (d) domum] domo B T2. Cn 8, 1-2 (Vulg. ut inveniam te foris)[1] Cfr. Ap 2, 1.
|
182 |
1 Nota etiam quod quia tunc amplius vacabitur excessibus et gustibus contemplationis quam fortibus active operibus, ideo non dabitur ei tantum robur virtutis ad fortia opera sicut datum est primis statibus et specialiter quarto, quod fiet non solum propter causam predictam, sed etiam ut unusquisque status habeat unde alteri humilietur et debeat humiliari, propter quod habent se sicut excedentia et excessa. |
183 |
1 Quia et (a) tunc temporis est filius perditionis venturus in omni virtute miraculorum et cum signis et prodigiis mendacibus, prout dicitur IIa ad Thessalonicenses <II°> (b), 2 tunc etiam pseu-[f. 48vb]-dochristi et pseudoprophete dabunt signa magna et prodigia, prout dicitur Matthei XXIIII°, 3 idcirco sanctis sexti status dabitur modica virtus ad signa seu miracula facienda, exceptis signis Helie et Enoch de quibus infra XI° scribitur. 4 Propter igitur utramque causarum predictarum dicitur hic mistice de sexto statu quod modicam habet virtutem et quod loco huius apertum est sibi hostium contemplationis et predicationis. 5 Qua enim ratione permittetur Antichristus tunc temporis facere signa ad mundum decipiendum, et qua ratione mundus tunc permittetur decipi et veritas prosterni et electi (c) fortissimis temptamentis (d) probari, eadem ratione oportebit tunc subtrahi gratiam miraculorum electis, saltem in copia magna [1].
|
(a) et] etiam B T (b) II°] III° P (c) electi] electis T (d) temptamentis] temptationibus B1. 2 Th 2, 3.9 2. Mt 24, 24 3. Ap 11, 5.6[1] Cfr. Olivi, Lectura super Lucam, Lc IV, 30; pp. 324-325: « Item allegorice, pro fine temporum figuratur quod in reditu de Chapharnaum, que interpretatur uilla consolationis, id est de Ecclesia plenitudinis gentium, in Nazareth patriam Christi, id est in synagogam, aperiet Christus plenius librum Scripturarum septem sigillis signatum [Ap 5, 1]; unde in Apocalypsi, sub sexto angelo tuba canente, ab angelo faciem solarem habente tenetur apertus [Ap 10, 1-2]. Quia uero tunc non est facturus miracula sic multa sicut per apostolos et martyres in gentibus fecerat (iuxta illud quod in Apocalypsi angelo sexte ecclesie dicit [Ap 3, 8-9]: Ecce coram te dedi ostium apertum, scilicet Scripturarum et cordium per Scripturarum clariorem intelligentiam illustrandorum, quia modicam habes uirtutem miraculorum, ubi et mox subdit: de synagoga Sathane, qui dicunt se Iudeos esse et non sunt), ideo tunc iuxta morem suum, quo secundum Apostolum Iudei semper signa petunt [1 Cor 1, 22], querent miracula et precipue uanitates, iuxta quod et ante petierunt ut signum de celo ostenderet eis, cum tamen generationi cum Antichristo adulteranti signum Ione, id est crucis et mortis et summe humiliationis et sepelitionis, sit datum. Et ideo ad supercilium sui montis [Lc 4, 29], id est Antichristum summum caput eorum, ducent tunc membra Christi, ut per illius sententiam precipitentur in mortem. Attamen ueritas inuicta et irretita transibit, ut tandem, Antichristo cum complicibus suis occiso, conuertatur in eam uniuersus orbis omnisque Israel saluus fiat. Consimile autem allegoriam intellige respectu mistici Antichristi regnaturi in iudayzante Ecclesia, que specialiter uocatur Sodoma et Egyptus [cfr. Ap 11, 8], in qua Spiritus Christi seu Christus in Spiritu est crucifigendus ».
|
|
184 |
1 Rursus quia in contemplativis plus refulget dilectio Christi ad eos, in activis vero plus refulget dilectio eorum ad Christum, unde Iohannes, in quo prerogativa contemplationis (a) est designata, potius dicitur predilectus a Christo quam prediligens Christum; Petrus vero, in quo fervor active est presignatus, potius dicitur prediligens Christum quam predilectus, prout patet Iohannis ultimo [1] et prout Augustinus super eodem loco exponit [2], idcirco angelus huius sexte ecclesie potius laudatur (b) a Christo dilectus, cum dicitur infra: quia (c) ego dilexi te [3].
|
(a) contemplationis] dilectionis B T (b) laudatur] esse add. B T (c) quia] om. T (d) contemplationem] contemplativam B T (e) primus] status add. B (f) informata] informatam P (g) habente] habere P (h) habente] habentem P (i) ista sexta] iste sextus B T1. Ap 3, 9[1] Cfr. Jo, 21, 15.20.
|
|
185 |
<I – Primo eius commendatio, ibi: Scio opera tua.
|
|
(a) scilicet] om. B T (b) implendum] ad praem. B T (c) autem] om. B T (d) quia] quod P quia B T (e) librum] libellum B T (f) quod] quem P (g) ad] om. B (h) illa quam ista] ista quam illa P (i) sunt] sint T (j) et] om. B T (k) erit] est T1. 2. 9. 10. 11. 12. Ap 3, 8 5. 1 Cor 16, 8-9 6. Col 4, 3 (Vulg. aperiat nobis) 7. Ac 14, 26 8. Ap 10, 2 14. Ap 3, 10[2] Nota quomodo hoc praeclare competit sexto statui – sed etiam consiliorum Christi] Baluzii-Mansi, 261 A, XVI: « Haereticus, quia innuit quod servare legem evangelicam non competierit vel minus competierit prioribus statibus quam futuro alicui in hac vita. Et hoc maxime propter Apostolos sicut prius ». |
186 |
<III – Tertio promittitur ei Iudeorum perfecta conversio et ad ipsum subiectio, ibi: Ecce dabo tibi>1 Ecce (a) dabo tibi de sinagoga Sathane, id est aliquos de Iudeis qui propter suam infidelitatem et alias malitias sunt sinagoga diaboli, [f. 50ra] qui se dicunt Iudeos esse et non sunt, sed mentiuntur, id est non habent virtutem et sanctitatem significatam per nomen Iudei.
|
|
(a) ecce] et praem. B T (b) immutationem] mutationem B T (c) adorare] adorari B T (d) prosternendo] ponendo B T (e) quia] quoniam ? P1. 4. 5. 7. 8. Ap 3, 9[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, x (PL 196, coll. 734 D-735 A). |
187 |
<IV – Quarto promittitur ei singularis protectio
|
|
(a) servatur] servatus B T (b) summa] sua B1. 2. 3. 4. 5. Ap 3, 10[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, x (PL 196, col. 735 A-B).
|
188 |
1 Sequitur: Et ego servabo te ab hora temptationis, que ventura est in orbem universum temptare habitantes in terra. 2 Temptatio sumitur hic pro persecutione fidei, per quam probantur (a) qui sunt firmi in fide et fortes ad vincendum persecutionem et qui non, unde quidam per eam ruunt et reprobantur, quidam vero exercentur et perficiuntur.
|
|
(a) probantur] probatur T (b) post] per P (c) tertia] etiam B et T (d) fuit] fuerit B (e) utrumque] utramque P (f) utrumque] utraque P (g) et] ait P (h) omni] om. B T (i) pro vobis semper fratres quod elegerit nos] semper fratres dilecti a Deo quod elegit vos B (j) Deus] Dominus praem. T (k) in quam] in sanctificatione spiritus et in fide veritatis in qua B (l) que] qui B T1. 5. Ap 3, 10 4. Ap 3, 11 10. 2 Th 2, 9.10 11. 2 Th 2, 13.14 (Vulg. semper pro vobis / in qua et vocavit)[1] Cfr. Riccardo di San Vittore, In Ap I, x (PL 196, col. 735 D): « Hunc ergo episcopum divina bonitas propter patientiam ab ipso patienter servatam a ventura persecutionis tentatione servandum promisit, non ut cum aliis electis persecutionem non sustineret, sed ut sustinendo non deficeret, sed magis proficeret. Hoc est enim servari cum augmento virtutis, illaesum a culpa custodiri ». |
189 |
<V – Quinto datur ei de perseverantia specialis monitio, ibi: Ecce venio cito>1 Sequitur: Ecce venio cito, scilicet ad mundum iudicandum et ad te remunerandum. 2 Licet autem ab initio voluerit sic omnes spectare eius adventum ac si statim immineret, specialiter tamen hic vult respectu illorum qui in temptatione mox prescripta existent, et consimiliter vult hoc de quibuscumque suis cum sunt in grandi tribulatione [f. 51rb] et temptatione.
|
|
(a) id] illud B T (b) alium] aliud B T1. 3. 4. Ap 3, 11[1] Cfr. Ap. 2, 25.
|
190 |
<VI – Sexto omni vincenti promittitur sublimis remuneratio, ibi: Qui vicerit [cfr. Ap 3, 12].
|
191 |
<VIIa ecclesia>
|
|
(a) exprobat] exprobat] P (b) ibi] om. P1. Ap 3, 14 3. Ap 3, 17 4. Ap 3, 18 5. Ap 3, 20 6. Ap 3, 21 7. Ap 3, 22 |
192 |
<premittit preceptum de istis scribendis ac deinde proponitur Christus loquens>1 Hiis autem, sicut et in (a) ceteris ecclesiis, premittit preceptum de istis scribendis ac deinde proponitur Christus loquens, ibi (b): Hec dicit amen, id est verus seu veritas; vel amen, id est vere; testis fidelis et verus, qui est principium, id est prima causa, creature Dei, et hoc tam creando omnia de nichilo quam recreando electos per infusionem gratie. 2 Sancti enim <anthonomasice> (c) dicuntur creature Dei, secundum illud epistule Iacobi capitulo I°: Voluntarie genuit nos verbo veritatis, ut simus initium aliquod creature eius. 3 Et ad Ephesios II° dicit Apostolus: Ipsius sumus factura, creati in Christo Ihesu in operibus bonis.
|
|
(a) in] om. T (b) ibi] om. B T (c) anthonomasice] anachoritice P T (d) in] om. B T (e) amorem] maiorem praem. B T1. Ap 3, 14 2. Jc 1, 18 3. Eph 2, 10 |
193 |
<I – Christus primo arguit et exaggerat ipsius teporem, adiungendo gravem comminationem>1 Increpans ergo eum, subdit: Scio opera tua, id est scientia iudiciali et improbativa, quia neque calidus es, scilicet per caritatem, neque frigidus, per infidelitatem vel per omnimodam vite secularitatem, quasi dicat: solam fidem et quandam exterioris religionis speciem absque igne caritatis habes.
|
|
(a) exultatione] exultante B T1. 4. Ap 3, 15 (Vulg. quia neque frigidus es, neque calidus)[1] Cfr. Gioacchino da Fiore, Expositio, pars I, f. 96vb.
|
194 |
1 Unde et in libro Collationum Cassiani, collatione IIIIa, dicit abbas Daniel: « Frequenter vidimus de frigidis atque carnalibus, id est de secularibus atque paganis, ad spiritualem pervenisse fervorem, sed de tepidis et animalibus omnino non vidimus. 2 Quod etiam per prophetam ita legimus a Domino detestari, ut (a) spiritualibus viris atque doctoribus precipiatur ut ab eis monendis docendisque discedant et nequaquam, velut in terra sterili noxiisque seminibus (b) occupata, semen verbi salutaris expendant, et ipsa contempta novam potius excolant terram, id est erga paganos et seculares omnem culturam salutaris doctrine transferant. 3 Sic enim dicit Dominus: Novate vobis novale et nolite serere super spinas » [1].
|
|
(a) ut] ac B T (b) seminibus] sentibus B (c) segregari] seiungi B T (d) a] om. B T (e) emundationem] emendationem B T (f) utraque] utramque T (g) evelli] avelli B (h) id] ad praem. P T (i) atque perfectionis] om. T (j) occurret] occurreret P (k) gelidissimum] gelidissimus P (l) statum] status P (m) perfectionis] professionis B (n) quod] qui B quia T (o) instructione] institutione T3. Jr 4, 3 4. Ap 3, 15 10. Ap 3, 17[1] Cfr. Cassiani Opera, Collationes XXIIII, edidit M. Petschenig. Editio altera supplementis aucta curante G. Kreuz, Wien 2004 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, XIII), Conlatio IIII, xviiii, 7, pp. 114-115 (= PL 49, col. 607 B-C). Cfr. A. A. Davenport, Private Apocalypse: Spiritual Gnosis in Saint John Cassian and Peter John Olivi, in Ende und Vollendung. Eschatologische Perspektiven im Mittelalter, herausgegeben von J. A. Aertsen und M. Pickavé, Berlin – New York 2002 (Miscellanea Mediaevalia. Veröffentlichungen des Thomas-Instituts der Universität zu Köln, 29), pp. 641-656.
|
195 |
1 Sed videtur quod minus malum sit esse tepidum quam esse frigidum, quia (a) frigidum (b) plus distat a calido (c) et plus contrariatur ei et difficilius calefit quam tepidum; tepidum etiam (d) plus participat de calido (e) quam frigidum.
|
|
(a) quia] quoniam esse B (b) quia frigidum] om. T (c) calido] calore B T (d) etiam] autem B T (e) calido] calore B (f) precipitiis] principiis T (g) precipitiorum] principiorum T (h) reassurgendi] resurgendi B T (i) prefato] perfecto B T[1] Cfr. Petri Iohannis Olivi Lecturae super Pauli Epistolas, Super Romanos XI, 24, pp. 173-174 :« Sed queritur quomodo consequentia ista est uera, cum Heb. 6° [6, 4] dicatur quod impossibile est eos qui semel sunt illuminati et lapsi sunt rursus renouari al penitentiam et II Petr. I [2, 21] dicitur quod melius erat illis non cognoscere uiam iustitie quam post agnitionem retrorsum conuerti; uidetur ergo quod longe difficilior fuerit reparatio Iudeorum quam gentium, sicut et facilius est unum secularem aut unum paganum ducere ad feruorem spiritus et dilectionis perfectionis quam illum qui a perfectione tepuit et apostatauit; unde et de terra que numquam fuit in opere facilius est facere bonam ollam quam de fragmentis olle fracte. Dicendum primo quod consequentia Apostoli bona est, pensato respectu naturalis ad innaturale seu similis ad dissimile seu propinqui ad distans; quantum enim ad hoc, maior erat presumptio habenda de reparabilitate Iudeorum quam gentium, quamuis ad hoc non sequatur quod quoad omnia alia esset de hoc maior spes habenda. Secundo potest dici quod secus est de cadente a perfectione quam aliquando habuit et de eo qui per ignorantiam ad altiora sui status non ascendit ac per hoc ab interna ueritate sui status cecidit; et sic fuit in magna parte Iudeorum in Cristum non credentium. Tertio potest dici quod uis huiusmodi consequentie potest refferri ad connaturalitatem sumptam ex parte patrum uel ex parte cadentium, et dato quod ex parte cadentium inde consequentia non ualet, ex parte tamen meriti patrum bene ualet et per hoc patet ad obiecta, quamuis illud Apostoli Heb. 6 uideatur posse intelligi de nouatione spirituali facta per reiterationem baptismi ». |
196 |
1 Sed adhuc obicitur contra hoc quod sub disiunctione (a) optat eum (b) esse frigidum, quia hoc est optare ipsum esse [f. 53rb] malum.
|
197 |
1 Deinde comminatur ei horrendam reiectionem eius a Dei societate, quam per nomen vomitus designat, tum quia vomitus est horribilissima reiectio cibi prius transglutiti, tum quia tepida solent plus provocare vomitum quam frigida vel calida. 2 Unde subdit: Sed, quia tepidus es, et nec (a) frigidus nec (b) calidus, incipiam te evomere ex ore meo.
|
|
(a) nec] non B T (b) nec] vel B (c) evomam] vomam B T (d) evomere] vomere B T2. Ap 3, 16[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, xi (PL 196, coll. 738 D-739 A). |
198 |
<II – Secundo exprobrat eius presumptionem, ibi: Quia dicis>1 Nota quod episcopum prime ecclesie a fervore prime caritatis tepescentem non increpavit ut simpliciter malum, sed solum ut a priori perfectione deficientem, immo quoad alia laudavit ut bonum; per comminationem tamen illi factam insinuavit precipitium teporis in quod iste septimus arguitur corruisse. 2 Tepor enim primi est sicut domus scopata et a perfectione virtutum vacans antequam septem spiritus nequam intrent. 3 Tepor vero istius septimi est post plenum ingressum septem spirituum nequam, unde Matthei XII° dicit Christus quod fient (a) novissima illius hominis (b) peiora prioribus. 4 Quia vero, prout ibi exposui [1], primus spiritus nequam est spiritus presumptionis, qui est radix et sedes superbie, idcirco huius arrogans et intolerabilis presumptio exaggerative increpatur cum subditur: Quia dicis: quod dives sum et locupletatus, scilicet donis sapientie et caritatis ceterarumque virtutum.
|
|
(a) fient] fiunt B T (b) illius hominis] hominis illius B T (c) intente] om. B T (d) inconsideratio] consideratio B T (e) re] ere B T (f) potentum] potentium B T (g) pretiosis] et praem. B (h) etiam] om. B T3. Mt 12, 45 4. 5. 6. 7. 12. 15. 17. 18. 23. 24. 28. 31. Ap 3, 17[1] Olivi, Lectura super Matthaeum, cap. XII, f. 104ra-b: « Ad videndum autem plenius mentem huius parabole, sciendum quod septem sunt crimi-[104rb]-na spiritualia que spiritus Christi singulariter impugnavit in Phariseis, prout ubique in evangeliis potest aperte dignosci, que merito dici possunt septem spiritus nequam. Sunt autem hi scilicet spiritus presumptionis, seu presumptuose confidentie, spiritus ambitionis et inanis glorie, spiritus incompassive et symoniace avaritie, spiritus fraterne invidentie, spiritus ypocrisis simulate, spiritus obstinationis obdurate, spiritus impugnationis maligne. Presumptio autem de qua hic agitur differt a presumptione seculari, que de temporalibus et de seculari generositate ac dignitate presumit. Hec autem presumit de singulari sanctitate et iustitia et de divine legis scientia et de sanctitate patrum seu generis et de auctoritate seu potestate spirituali ».
|
199 |
<III – Tertio monet ipsum ad emendationem, ibi: Suadeo tibi>1 Deinde consulit et suadet modum expellendi a se istos defectus, et primo tres defectus primos, miserie sue et miserabilis paupertatis, unde subdit: Suadeo tibi emere a me aurum ignitum et probatum, ut locuples fias. 2 Hinc apparet quod locupletari sumit (a) pro ditari per propriam industriam, puta per industriam (b) mercandi. 3 Per aurum autem ignitum significatur caritas ardens et ignita. 4 Sicut enim aurum est pretiosissimum et in divitiis pecuniariis summum et quasi incorruptibile, sic inter dona virtutum [f. 54va] et gratiarum est caritas. 5 Hoc autem est illud aurum de quo angelo primo dixit: quod caritatem tuam primam reliquisti. 6 Tunc autem est probatum, cum (c) per multas fornaces et fortes conflationes est ab omni fece perfecte purgatum et examinatum. 7 Emitur autem, cum se et omnia sua abdicat quis, et abnegat pro ipso habendo, seu cum se et totum cor suum offert et dedicat servituti et obedientie Dei pro ipso et eius caritate habenda. |
|
(a) sumit] sumitur T (b) puta per industriam] om. B T (c) cum] quando B T1 (Vulg. om. et). 3. Ap 3, 18 5. Ap 2, 4 |
200 |
1 Secundo suadet expelli quintum defectum, dicens: et vestimentis albis induaris, ut non appareat confusio tue nuditatis. 2 Per vestes albas intelligit (a) candorem (b) castitatis et sanctimonie ceterarumque virtutum et decorem (c) conversationis sancte Dei luce perfuse. 3 Dicit autem: ut non appareat et cetera, aut quia subponit quod iam confusibiliter eius nuditas ceteris apparet, et saltem Deo et eius angelis apparebat, aut quia quamvis per eius ypocrisim adhuc lateret, erat cito (d) confusibiliter revelanda.
|
|
(a) intelligit] intelligitur B T (b) candorem] candor B T (c) decorem] decor B T (d) cito] quasi praem. B T1 (Vulg. et non appareat). 3. Ap 3, 19[1] Riccardo di San Vittore, In Ap I, xi (PL 196, col. 740 B).
|
201 |
1 Deinde monet <quartum> (a) defectum expelli, subdens: et collirio unge oculos tuos ut videas. 2 Collirium est unctio facta ad purgandum feces [f. 54vb] oculorum, et est (b) in principio communiter oculorum pungitivum et amaricativum et lacrimarum provocativum et emissivum, sed tandem visus clarificativum, et ideo per ipsum designatur amara compunctio de suis peccatis. 3 Hec enim continue tenet aspectum et sensum cordis intime reflexum super se et super suos defectus, et ideo includit et auget primam illuminationem cordis, que est cognitio sui et suorum defectuum includens timoratam considerationem iudiciorum Dei ac sue reverende et tremende simul et piissime maiestatis. 4 Hec autem directe contrariatur presumptioni premisse. 5 Per collirium etiam designatur scriptura sacra: preceptum enim Domini est lucidum illuminans oculos.
|
|
(a) quartum] tertium P (b) est] om. T1 (Vulg. inunge). Ap 3, 19 5. Ps 18, 9
|
202 |
1 Deinde ut ipsum efficacius inducat et trahat ad ista, ostendit se ex [f. 55ra] singulari amore ipsum corripere et alios, quos consimiliter corripit et emendat, in exemplum imitandum proponere sibi, unde subdit: Ego quos amo corrigo et castigo, id est verbis reprehensionis (a) obiurgo et penis castigo seu castifico et emendo [1].
|
|
(a) reprehensionis] reprehensivis B T ? (b) XIII] XIV P (c) ut] unde B T (d) et] om. P (e) emulare] ambulare B T (f) ad] ergo praem. B1 (Vulg. arguo et castigo). 2. 9. 10. Ap 3, 19 3. Rm 13, 13 4. Ez 8, 3 5. 2 Cor 11, 2 6. Rm 10, 2 7. Pro 3, 31 8. Gal 4, 18[1] Cfr. Regula non bullata, cap. 10: « Et rogo fratrem infirmum ut referat de omnibus gratias Creatori; et quod qualem uult eum Dominus talem se esse desideret siue sanum siue infirmum, quia omes quos Deus ad uitam preordinauit aeternam flagellorum atque infirmitatum stimulis et compunctionis spiritu erudit, sicut Dominus dicit: Ego quos amo corrigo et castigo », in La letteratura francescana, I. Francesco e Chiara d’Assisi, a cura di C. Leonardi, commento di D. Solvi, Milano 2004, p. 24.
|
203 |
<IV – Quarto proponit penitenti suam grandem miserationem
|
|
(a) desideratissimum] desiderantissime B desiderantissimum T (b) associalissime] ad sociatissime T (c) ego] om. B T (d) intrabo] introibo B T (e) scilicet] om. B T (f) et] id est B T (g) sue] om. B T1. 2. 3. Ap 3, 20 |
204 |
<V – Quinto vincenti promittit excessivam remunerationem, ibi: Qui vicerit [cfr. Ap 3, 21]>1 Qui vicerit et cetera. Hec exposita sunt supra.
|
|
(a) tredecim] duodecim T1. Ap 3, 21[1] Cfr. Prologus, Notabile IX.
|
205 |
<VI – Sexto excitat omnes ad dictorum attentionem, ibi: <Qui habet aurem>1 Item, super illo: Qui habet aurem et cetera. 2 Nota quod licet in scripturis singulare sumatur sepe pro plurali et e contrario, et secundum hoc quando Christus dicit in evangeliis in plurali: Qui habet aures, 3 non differt ab hoc quod in hoc libro in singulari dicitur: Qui habet aurem, nichilominus potest dici quod quia Christus loquebatur tunc turbis sensualibus et per plures parabolas, talium autem intentiones sunt disperse et per multa sensibilia elevande ad (a) Deum, ideo ibi dicitur in plurali: Qui habet aures. 4 Hic vero loquitur Spiritus quasi ad ecclesias spirituales in unum summum bonum contemplative unitas et altius uniendas. 5 Talium autem intentio et contemplatio est magis simplificata et unificata quam sit turbarum, iuxta illud Christi in Lucha: Marta, turbaris erga plurima. Porro unum est necessarium, quod quidem Maria elegit. 6 Quia etiam turbarum intentio non est sic actualis seu actui coniuncta (b) sicut est contemplativorum, ideo ibi (c) dicitur: Qui habet aur-[f. 55vb]-es audiendi; 7 hic vero tantum dicitur: Qui habet aurem, ac si perfecta dispositio ad audiendum in solo nomine auris intelligatur consignificari (d). |
|
(a) ad] in B T (b) coniuncta] iuncta B T (c) ibi] om. B T (d) consignificari] consignari B T1. 3. 7. Ap 3, 22 2. Mt 11, 15; 13, 9.43; Mr 4, 9.23; 7, 16; Lc 8, 8; 14, 35 3. Ap 2, 7.11.17.29; 3, 6.13.22 5. Lc 10, 41-42 6. Lc 14, 35 |